تعداد صفحات: ۲۰ | قابل ویرایش
مقدمه
دانش علمی زمانی مفهوم واقعی دارد که اطلاعات جمع آوری شده بر اساس روش های مخصوصی باشند و از جمیع جهات رعایت شرایط و قوانین علمی به عمل آید.
بنابراین روانشناسی نیز که به حق جزء علوم به شمار می رود دارای روش های تحقیق مخصوصی است که در این فصل به شرح و توصیف آنها می پردازیم. در ابتدا باید اشاره کنیم به واسطه وسیع بودن دامه روانشناسی روش های تحقیقات آن تحقیقات دقیق آزمایشگاهی – بررسی های اجتماعی- مطالعات بالینی و درمانی- تجسسات تربیتی و آماری و همچنین بسیاری از مسائل اجتماعی- تربیتی- پزشکی و نظائر آنها را دربر می گیرند.
علیرغم روش به کار رفته غایت نهایی محقق جمع آوری اطلاعات درباره پدیده یا کیفیت مورد توجه او می باشد تا بر اساس آنها فرضیات و نظریات خود را تا حدود امکان تحقق بخشد.
روش مشاهده طبیعی
در روش مشاهده طبیعی تحقیق کننده صرفاً به مشاهده رفتار ارگانیزم می پردازد و هیچ گونه دخل و تصرفی انجام نمی دهد. گاهی مطالعه رفتار در محیط طبیعی و معمولی زندگی ارگانیزم و زمانی در شرایط آزمایشگاهی است.
در هر حال مشاهده کننده باید سعی نماید وجودش سبب اختلال در رفتار طبیعی ارگانیزم نگردد و ادامه رفتار به کیفیت طبیعی ممکن شود. در مطالعه رفتار معمولی کودکان و بزرگسالان نیز رعایت این نکته لازم است.
روانشناسی که همراه خود دفتر یادداشت داشته کوچکترین تغییر در رفتار را ثبت می کند بدون تردید جلب نظر خواهد نمود و تغییری در رفتار و کردار و گفتار دیگران به وجود خواهد آورد.
مشاهدات طبیعی را می توان در صورتی که در کمال دقت و بی نظری انجام شده باشند به شرایط مشابهی تعمیم داد زیرا رفتار طبیعی بوده مصنوعاً ایجاد نگردیده است.
برای مشاهده رفتار وقت زیاد و دقت نظر لازم می باشد مثلاً اگر محققی بخواهد رفتار پرخاشگری را در کودکان ملاحظه کند باید ساعات متمادی را صرف مشاهده بازی آنها نموده با طرز برخورد اطفال را با یکدیگر مطالعه نماید تا بر اساس مشاهدات خودش قادر شود فرضیه ای را به اثبات رساند و از موردی به مورد دیگر تعمیم نظریه دهد. برخی اوقات رفتاری در شرایط طبیعی به وجود می آید ولی دیگر نظیر آن در مورد مشابهی دیده نخواهد شد. در این حال صرف وقت بیهوده و باطل بوده است.
روش بالینی
در روش بالینی (کلینیکی) از آزمون های مخصوصی برای سنجش رفتار و همچنین مشاهدات افراد در شرایط مختلف و ضمن برخوردها (مصاحبه ها) استفاده می کنند. برخی اوقات هر دو کیفیت فوق را با یکدیگر تلفیق می نمایند.
از این روی اطلاعاتی که ضمن کاربرد روش بالینی به دست می آیند ممکن است از مراجع مختلف مانند مصاحبه با فرد -نوشته ها و گزارشات و خاطرات شخصی- استفاده از تاریخچه زندگی و همچنین نتایج آزمون های روانی (مانند آزمون های هوش و شخصیتی) به دست می آیند. نتیجه نهایی که همان ارزش یابی و یا تشخیص کیفیات رفتاری است با توجه به برخی و یا جمیع نکات فوق حاصل می گردد.
برخی از روانشناسان معتقدند این روش کسب اطلاعات جنبه علمی قوی ندارد زیرا نه تنها نمی توان به اغلـب مطـالب فـوق کاملاً اعتماد نمود قضاوت فردی نیز بر داوری جمعی غلبه می کند.
علاوه بر این نمی توان رفتار را دوباره به همان کیفیت تکرار کرد بنابراین جنبه های عینیت و تکرار یعنی مهمترین شرایط یک تجربه علمی رعایت نمی گردند. ضمناً با مطالعه رفتار یک فرد امکان تعمیم رفتار به افراد دیگر وجود ندارد.
علیرغم آنچه در فوق گفته شد روش بالینی مهمترین طریقه مطالعه رفتار غیر عادی است. بسیاری از حالات غیر عادی از طریق روش بالینی شناخته شده اند.
پالایش تجربی
برای روشن شـدن مفهـوم پـالایش تجـربی ابتدا به ذکـر مثالی در زمینه یادگیری می پردازیم. در مطالعات پاولف درباره پاسخ های شرطی، سگ های تحت آزمایش آموختند صدای زنگ را که محرک خنثی بود با غذا مربوط سازند و ترشح بزاق که ابتدا در تعقیب رویت غذا بود به وسیله صدای زنگ نیز ظاهر سازند.
پاولف در حین آزمایش های خود ملاحظه کرد پاسخ به صدای زنگ در بعضی از سگها بسیار بی ثبات بوده و محرک های دیگر مانند صدای رفت و آمد یا وجود خود آزمایش کننده و یا دستگاههای آزمایش نتایج آزمایش را به میزان قابل توجهی تغییر می دادند.
بنابراین به منظور اخذ نتایج دقیق تر دستگاه هایی ابداع نمودند تا محرک های اضافی را تحت ضبط و بازرسی قرار دهند. چنانچه این امر انجام پذیرد می توان اطمینان یافت تغییرات مشاهده شده در رفتار معلول شرایطی می باشند که بر آزمایش شونده وارد می آید.
