پایان نامه طراحی، ارزیابی و اجرای دوره آموزش پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر

تعداد صفحات: ۱۸۱ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان                                                                                          صفحه

چکیده ……………………………………………………………………………………………………….. ۱

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. ۲

فصل اول: طرح کلی تحقیق

بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………….. ۵

ضرورت …………………………………………………………………………………………………… ۱۱

اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………….. ۱۲

سؤالات و فرضیات ……………………………………………………………………………………… ۱۲

تعاریف نظری اصطلاحات……………………………………………………………………………… ۱۳

تعاریف عملیاتی اصطلاحات…………………………………………………………………………… ۱۸

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش ها

پیشگیری از مصرف مواد مخدر ……………………………………………………………………….. ۲۰

رویکرد ها و نظریه های پیشگیری ……………………………………………………………………. ۲۴

نگرش مثبت به مواد مخدر ……………………………………………………………………………… ۳۶

نظریات سوء مصرف مواد مخدر ……………………………………………………………………… ۵۰

رویکرد مهارت های زندگی …………………………………………………………………………… ۵۳

رویکرد عوامل خطر و عوامل حفاظت کننده ……………………………………………………….. ۶۶

برنامه های آموزش پیشگری در مدارس جهان ……………………………………………………… ۷۹

انگلستان ……………………………………………………………………………………………………. ۸۰

آمریکا ……………………………………………………………………………………………………… ۸۵

کویت ……………………………………………………………………………………………………… ۹۳

ایران ………………………………………………………………………………………………………… ۹۵

دورۀ پیشنهادی آموزش فرد- مدار پیشگری از سوء مصرف مواد مخدر ……………………… ۱۲۵

فصل سوم: روش شناسی

روش تحقیق……………………………………………………………………………………………… ۱۳۴

جامعۀ آماری ……………………………………………………………………………………………. ۱۳۵

شیوۀ انجام طرح…………………………………………………………………………………………. ۱۳۵

ابزار اندازه گیری ………………………………………………………………………………………. ۱۳۶

شیوۀ تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………. ۱۳۸

فصل چهارم: نتایج

نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل اطلاعات ……………………………………………………. ۱۴۱

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………. ۱۴۶

محدودیت ها ……………………………………………………………………………………………. ۱۵۹

پیشنهاد ها ……………………………………………………………………………………………….. ۱۶۰

منابع ……………………………………………………………………………………………………… ۱۶۷

چکیده

طرح حاضر با هدف طراحی، ارزیابی و اجرای دورۀ آموزش پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر برای دانش آموزان مقطع متوسطه انجام یافته است. جهت طراحی دوره، نظریات سوء مصرف، پیشگیری و منابع مرتبط مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به موارد مشترک و متفاوت نظریات و دوره های پیشین و اعمال نظر متخصصین، دورۀ مذکور طراحی و تدوین شد و مورد تأیید ۵ نفر از روان شناسان قرار گرفت.

نگرش سنج دانش آموزان به مواد مخدر، پس از بررسی مبانی نظری مرتبط و ابزارهای پیشین به صورت مقدماتی طراحی گردید. روایی محتوایی آزمون با استفاده ازضریب توافق داوران (۲۸ نفر از اساتید روان شناسی و مشاوره و عموماً با تجربۀ کار بالینی با معتادان) مورد تأیید قرار گرفت.

پایایی آزمون مذکور، با اجرای مقدماتی (Pilot) بر روی ۳۰ نفر از دانش آموزان مقطع متوسطه در سال سوم دبیرستان، با استفاده ازآلفای کرنباخ محاسبه شده و ضریب بدست آمده ۷۳۳/۰ می باشد. جهت اجرای دوره، ۲ گروه از دانش آموزان مقطع دبیرستان در پایۀ سوم انتخاب شدند.

با استفاده از طرح نیمه آزمایشی پیش آزمون، پس آزمون با گروه گواه، پس از اجرای پیش آزمون بر روی گروه ها (نگرش سنج محقق ساخته)، دورۀ آموزشی طی ۴ جلسه برای گروه آزمایشی برگزار و سپس پس آزمون اجرا گردید.

در نهایت، داده ها با استفاده از آزمون های t مستقل وتحلیل کو واریانس مورد بررسی قرار گرفت. تفاوت معنی دار در نگرش به سوء مصرف مواد مخدر در گروه آزمایشی گواه از اثر بخشی دوره در ایجاد نگرش منفی به سوء مصرف مواد مخدر داشته است و از این رو دورۀ مذکور می تواند در سطح وسیع تر برای پیشگیری اولیه کاربرد داشته باشد.

مقدمه

سوء مصرف مواد مخدر، امروزه پا را از مرز اختلالات فردی و روان شناختی فراتر نهاده و به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است. شیوع روز افزون، درگیری اقشار مختلف اجتماعی در مصرف، تنوع گسترده و کاهش سن ابتلا، دانشمندان و برنامه ریزان را بر آن داشته تا نسبت به حل آن چاره جویی نمایند.

کاهش عرضه و کاهش تقاضا، همواره و از دیر باز دو سیاست عمده در حل مسأله مواد مخدر بوده است. به رغم تلاش های قابل ستایش در کاهش عرضه، تقاضای مصرف روز به روز افزایش یافته و قربانیان بیشتری را به کام خود فرو می برد. از این رو روانشناسان، جامعه شناسان، متخصصان تعلیم و تربیت و … اهتمام خود را صرف کاهش و کنترل تقاضا نموده اند.

طرح نظریات متعدد در تعلیل گرایش ها و پیشگیری شاهدی براین مدعا ست. و باز نیز برغم تمامی تلاش های ارزشمند صاحبان اندیشه، این مسأله به قوت خود باقی است.

سود سرشار نامشروع تجارت مواد مخدر، جذابیت های آنی فیزیولوژیکی و روانی مصرف مواد، هزینه های سرسام آور درمان و توانبخشی معتادان، دانشمندان روان شناس را برآن داشته که این بار، مشکل را پیش از پدیدآیی حل نمایند.

دو دهۀ اخیر انقلابی در پیشگیری از مصرف مواد بوده است. طراحی نظریات و برنامه های متعدد برای پیشگیری اولیه در کشورهای مختلف و برای اقشار گوناگون جامعه، دستاورد این کوشش ها بوده است.

رویکردهای القای ترس، هنجاری، آموزش مهارت های زندگی، آموزش مقاومت اجتماعی … و برنامه های آموزشی منتج از آنها، همه و همه در پژوهش های بسیاری چه در کوتاه مدت و چه در دراز مدت مورد ارزیابی قرار گرفته است.

بیان مسأله

سوء مصرف مواد مخدر هر چند پیشینه ای به قدمت بشر دارد، اما در طی سدۀ گذشته توجه مضاعف جامعۀ بشری را به خود معطوف داشته است. دلایل این عطف توجه را در گسترش و تنوع روزافزون وکاهش میانگین سن شروع به مصرف می توان جستجو کرد.این مسئله امروزه پا را از مرزهای بهداشتی- درمانی فراتر نهاده و به یک معضل اجتماعی در سطح جهانی مبدل شده است.

مطالعات نشان داده اند که مصرف مواد مخدر در بین جوانان به طور مشخص از سال ۱۹۹۲ افزایش یافته و مصرف برخی از مواد حتی به ۶ برابر رسیده است.

برای نمونه میانگین سن شروع، طی سال های اخیر در کشور سوئد کاهش یافته و اکثر مصرف کنندگان از سنین ۱۷-۱۶ سالگی مصرف را آغاز کرده اند. طبق بررسی های سال ۱۹۹۰، ۶% از دانش آموزان دبیرستان های سوئد از مواد مخدر استفاده نموده، در حالیکه این رقم در سال های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۴ به ترتیب ۳% و ۵% بوده است.

مطالعات بر روی دانش آموزان مدارس انگلستان نشان می دهد که ۳% از دانش آموزان ۱۳-۱۲ ساله و ۱۴% از نوجوانان ۱۵-۱۴ ساله در حال تحصیل، سابقۀ مصرف داشته اند.

سوء مصرف ماهانۀ حشیش در میان نوجوانان و جوانان امریکایی نیز از رقم ۲/۸% در سال ۱۹۹۴، به رقم ۶/۱۰% در سال ۱۹۹۵ افزایش یافته و درصد سوء مصرف کنندگان ماهانۀ کوکائین هم در میان جوانان در سال ۱۹۹۵ (۸%) نسبت به سال قبل (۲%) بالا رفته است. در این چارچوب، بانک جهانی اعلام کرده است که بطور میانگین، مصرف کنندگان مواد در گروه سنی ۴۴-۱۵ سال قرار می گیرند، هر چند که اغلب بین ۳۰-۲۰ سال هستند.

در ایران علیرغم پژوهش های متعدد، اطلاعات دقیقی در دست نیست، ولی پژوهش ها معتادان رسمی را ۰۰۰/۲۰۰/۱و تفننی را به چند میلیون نفر برآورد نموده اند.که تعداد قابل توجهی از ایشان جوانان و نوجوانان می باشند.

پیشگیری از مصرف مواد مخدر

پیشگیری از مصرف مواد مخدر از مباحثی است که طی ۲ دهۀ گذشته مورد توجه محافل علمی، اجتماعی و سیاسی در جهان قرار گرفته است.

باور به پیشگیری و تقدم آن بر جنبه های دیگر از جمله درمان با وجود آنکه سابقۀ دیرینه ای درعلم طبی و بهداشت دارد، با تأخیر به حوزۀ بیماری های روانی ومقولۀ اعتیاد نیز سرایت کرده است. با این حال از گسترش آن به حوزه های اخیر مدت زیادی نمی گذرد و چنانکه اشاره خواهد شد در این باره اختلاف نظرها، تفاوت در تعابیر، اهداف و انتظارات بقدری زیاد است که تألیفی منسجم در باب پیشگیری را دشوار می سازد.

قدم اول، تعریف پیشگیری و مداخلۀ پیشگیرانه است. شاید به ظاهر تعریف این فعالیت، بسیار بدیهی و ساده به نظر آید. هر اقدامی که باعث کاهش وقوع فعلی گردد، پیشگیری تلقی می شود.

اما اگر به حوزه بیماری های روانی به ویژه پدیدۀ اعتیاد دقیق شویم، با توجه به تنوع سبب شناختی مسئله و گسترۀ وسیع عوامل مؤثر در بروز آن، به سختی می توان مداخله ای را در وقوع این حالات بی اثر دانست و در واقع هر فعالیتی در سطح اجتماع و یا فرد به نوعی بر بروز بیماری های روانی و اعتیاد اثر می گذارد.

افزایش اشتغال، ایجاد برابری در اجتماع، رفع تبعیض، جلوگیری از فقر، ایجاد امنیت شغلی، ارتقاء سطح رفاه و زندگی، پرسازی اوقات فراغت، گسترش امکان تحصیل، مقابله با جرم و جنایت و شبکه های تبهکاری، تقویت اخلاقیات در اجتماع، افزایش اعتماد به نفس در انسان ها، آموزش مهارت های فردی و هزاران موارد دیگر احتمالاً می توانند در کاهش اعتیاد مؤثر باشند.

منابع

1. – آذری نواز، خیراله و آزاد حسین، (بهار ۱۳۸۳). بررسی آموزش نقش فیلم مستند و کاریکاتور با محتوای ضد اعتیاد در نگرش دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی منطقۀ ۷ تهران، نسبت به اعتیاد و مقایسۀ آنها، محل نشر: تهران ، فصلنامۀ اعتیاد پژوهی (علمی – پژوهشی)، سال دوم، شمارۀ ۶.
2. – اباد نیسکی هوارد، ترجمۀ محمد علی زکریایی و همکاران، (۱۳۸۴). مواد مخدر، نگاهی اجمالی (فصل دهم، پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر)، محل نشر: تهران، انتشارات جامعه و فرهنگ ریاست جمهوری ستاد مبارزه با مواد مخدر، صفحات ۲۹۱ الی ۳۰۸ .
3. – باقری منصور و بهرامی احسان هادی، (تابستان ۱۳۸۲). نقش آموزش مهارت های زندگی، بر دانش و نگرش نسبت به مواد مخدر و عزت نفس دانش آموزان، محل نشر: تهران، فصلنامۀ اعتیاد پژوهی (علمی – پژوهشی)، سال اول، شمارۀ ۲.
4. – جمالی اختر و قربانی مجید، (پاییز ۱۳۸۳). بررسی زمینه های آموزش پیشگیری از اعتیاد ودر مدارس کل کشور، محل نشر: تهران، فصلنامۀ اعتیاد پژوهی (علمی – پژوهشی)، سال دوم، شمارۀ ۸ .
5. – دلاور علی، (۱۳۸۳). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، محل نشر: تهران، (چاپ سوم از ویرایش جدید) انتشارات رشد.
6. – دلاور علی، علیزاده ابراهیم و رضایی علی محمد، (۱۳۸۴). ساخت و استاندارد سازی آموزش نگرش سنج به مواد مخدر و تعیین رابطۀ میان مؤلفه های فردی و خانوادگی با آن برای دانش آموزان مقطع متوسطۀ شهر تهران، محل نشر: تهران، فصلنامۀ تعلیم و تربیت، شمارۀ ۷۹.