تعداد صفحات: ۱۹۶ | قابل ویرایش
مقدمه
شش سال اولیه زندگی کودک سالهای «حساس» هستند زیرا میزان رشد در این سالها نسبت به مراحل دیگر رشد، سرعت بسیار بیشتری دارد. پرورش کامل استعدادهای کودک، بویژه در این سالها نیاز به محیطی محرک و برانگیزنده دارد.
منظور از «محیطی محرک را برانگیزنده» محیطی است که برای کودک فرصتهای فراهم می آورد تا کودک با آزمایشها، اشیاء و مکانهای متنوع روبرو شدن، کسب تجربه نماید. برای کودک فرصتهایی ایجاد می کند تا کودک با بزرگترها، گروههای دیگر و همردیفان خود مواجه شود و به تعامل معنی دار و غنی با آنها بپردازد و محیطی است عاطفی و حمایتی کودک را تأمین نماید (کول، ۱۹۹۱، ترجمه مفیدی ،۱۳۸۰)
«انسان در تمام مراحل زندگی خود دارای نیازهائی است که بایستی حداقل به طور نسبی برآورده شوند، زیرا که ارضای باعث می گردد انسان روند تکاملی خود را به گونه طبیعی تر سپری کند. کودک در هر یک از مراحل مختلف زندگی خود تا بزرگسالی، نیاز به تحرک جسمی و فعالیت مغزی دارد، که تا حد زیادی می توان آن را بوسیله بازیهای دوران کودکی تأمین نمود». (کریمی، ۱۳۶۸).
بیان مسأله
بازی در همه مراحل زندگی سهم عمده ای در رشد بدنی و روانی ایفا می کند. بازی به خودی خود آنقدر برای کودکان طبیعی است که اگر آنان را از انجام دادن بازی منع کنند رشدشان با اختلال مواجه شده و دچار افسرگی می شوند.
بازی نه تنها می تواند به کودک برای رفع برخی از نیازها کمک کند، بلکه فرصتی به وجود می آورد تا کودک بتواند از نظر روانی نیز ارضا گردد. او از طریق فشارهای درونی خود را تخلیه می نماید. (طباطبائی نیا، ۱۳۶۶).
بازی شغل کودک است و راهی است برای کسب تجربه، به خصوص در مورد مسائل پر اضطراب زندگی و استرس های مختلف از جمله بیمار شدن. (سالاری، ۱۳۸۰).
براساس اصول ۴و ۷ مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد (۱۹۵۹)، پرورش کودک در محیطی سالم و مراقبت و حمایت خاص از او و همچنین تهیه امکانات کامل از جمله بازی و تفریح از طرف جامعه و مقاماا اجتماعی، از حقوق مسلم کودکان می باشد. (عبادی ۱۳۶۶).
بازی
بازی خود مدرسه بزرگی است که کودک در آن تربیت می شود و از تمام جهت، برای زندگی آماده می گردد و همه نیروهای بدنی، عاطفی و اجتماعی او رشد و پرورش می یابند. به عبارت دیگر، بازی وسیله ای است که کودک خود را با آن تربیت می کند، و بی شک این تربیت، بهترین و مفیدترین انواع تربیت است (شعاری نژاد، ۱۳۸۵). روان شناس معروف کودک به نام گزل و ایلگ این گونه بیان داشته اند « بازیهای کاملاً جذاب برای رشد کامل عقلی ضروری به نظر می رسد. » (سلمان، ۱۳۷۱)
کودکی که از بازی می گریزد هرگز رشد سالم ندارد و از لحاظ روانی بیمار است و باید فوراً به درمان او پرداخت. به عقیده وولورث حتی تخیل کودک، نوعی بازی است و می توان گفت : بازی معمولاً اگر دائماً هم نباشد – شامل عامل تخیل و اختراع است. (شعاری نژاد، ۱۳۸۵).
تعریف بازی
در فرهنگ جامع روان شناسی بازی را این گونه تعریف کرده اند. بازی، فعالیتی که به طور کلی برای تفریح و سرگرمی صورت می گیرد (پورافکاری، ۱۳۸۴).
پیاژه روان شناس معروف سوئیسی، برای تعریف بازی معیارهایی را پیشنهاد می نماید. واضح است فعالیتهایی که فاقد چنین معیارهایی هستند به نظر او از مقوله کار می باشند:
۱ ) بازی داری هدفی درخود است.
۲ ) بازی اختیاری است.
۳ ) بازی دلپذیر و خوشایند است.
۴ ) بازی فاقد سازماندهی می باشد.
۵ ) بازی از قید کشاکش و پرخاش آزاد است (آذریان، ۱۳۳۶).
بهترین توصیف برای بازی، توسط کاترین گاروی در سال ۱۹۷۷ ارائه شده است :
۱ ) بازی خوشایند و لذت بخش است.
۲ ) بازی هیچ هدف بیرونی ندارد و متوجه هیچگونه هدف عملی نیست، بلکه انگیزش ذهنی کودک است.
طبقه بندی بازی
بازی به شکل گوناگونی در جوامع مختلف جلوه می نماید. بازیهای بی شمار کودکان متخصصین را بر آن داشته تا با ارائه طبقه بندیهای به این تعدد، شکلی ببخشند. اما از آنجائیکه برای هر طبقه بندی ملاکهای خاصی منظور شده است، نمی توان طبقه بندی خاصی را به عنوان کلی انتخاب کرد. اما در اینجا برای نمونه، یکی از بهترین و کاملترین طبقه بندیها را مورد بررسی قرار می دهیم.
طبقه بندی پیاژه
طبقه بندی پیاژه یکی از کاملترین طبقه بندیها در مورد بازیست که طی آن مراحل بازی کودکان بررسی می شود. در این طبقه ندی بازی کودکان به سه دسته بازیهای حسی – حرکتی، تمرینی و با قاعده تقسیم می شوند. در هر یک از این دسته ها نیز مراحلی قابل تشخیص است.
بازیهای نمادین
بازیهای نمادین در حدود بین ۱ تا ۲ سالگی شروع می شوند و در ۴ و ۵ سالگی به اوج می رسند. در این مرحله از بازی، عناصر جدیدی وارد بازی کودکان می شوند. واقعیتها تغییر شکل می دهند. اشیایی که وجود ندارد به وسیله اشیای دیگر، نمایش داده می شوند.
از تکه چوبی اسب، و با قرار دادن چند بالش در کنار هم باغچه یا خانه می سازند. کودک در این مرحله به تمرین تجربیات زندگی می پردازد و آنها را به شکلهای مختلف تجربه و آزمایش می کند (مقدم، ۱۳۷۰).
او اسباب بازیها را به جای خود به بازی می گیرد، گوشی تلفن بازیچه اش را جلوی گوش حیوان اسباب بازیش می گذارند و در واقع نقش اسباب بازی به عنوان یکی از اشیایی که کودک با آن بازی می کند در بازی ابداعی اش تغییر کرده و تبدیل به عنصری نمادین می شود. اما توجه به این نکته حائز اهمیت است و آن اینکه کودک در بازیهای نمادین اولیه بیشتر از اشیاء واقعی استفاده کنند.
منابع و مآخذ
۱ ) آذریان، آذر، « بررسی اثر روانی و تربیتی بازی کودکان و تحلیلی از چندبازی سنتی ایرانی » ، دوره کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران ، ۱۳۳۶ .
۲ ) انجمن علمی دانشجویان گرایش آموزش و پرورش پیش دبستانی و دبستانی دانشکده روانشناسی علامه طباطبایی، فصلنامه دنیای کودک، شماره ۲ ، ۱۳۸۰ .
۳ ) انصاری، فرخ تاج، « بررسی عواملی که از دیدگاه کودکان بستری در بیمارستانهای منتخب دولتی تهران در آنها ایجاد ترس و نگرانی می کند. » دوره کارشناسی ارشد، پرستاری، دانشکده پرستاری دانشکاه علوم پزشکی ایران، ۱۳۶۴ .
۴ ) انگجی، لیلی، عسگری، عزیزه ، « بازی و تاثیر آن در رشد کودک» ، انتشارات طراحان ایماژ، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ .
۵ ) انگجی، لیلی، «پیک بازی (فصلنامه)» شماره ۵ ، ۱۳۸۴ .
۶ ) بست، جان، «روشهای تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری» ، شریفی، حسن پاشا، طالقانی، نرگس، انتشارات رشد، تهران، چاپ نهم، ۱۳۸۱ .
۷ ) بهرامی، هادی، «روانشناسی کودک»، انتشارات دانشگاه ابوریحان بیرونی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۵۸.
۸ ) پامنیت، «رموز سلامت کودکان»، ترجمه لادن کیان، انتشارات رامین تهران، ۱۳۷۷ .
۹ ) پورافکار، نصرت ا… ، «فرهنگ جامع روانشناسی و روان پزشکی»، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران چاپ چهارم، ۱۳۸۴.
