تعداد صفحات: ۸۱ | قابل ویرایش
فهرست
عنوان ………………………………………………………………………………….صفحه
چکیده ……………………………………………………………………………………۱
مقدمه …………………………………………………………………………………….۲
فصل اول : کلیات
-تنبیه و تشویق در اسلام……………………………………………………………………..۶
-تشویق در آیینه قرآن کریم………………………………………………………………….۶
-تشویق در مکتب مولانا……………………………………………………………………..۷
-تشویق از دیگاه سعدی……………………………………………………………………..۷
-اهمیت وضرورت تشویق ،به عنوان اصلی مهم در تربیت اسلامی……………………………………..۸
-آیات و روایات در باب تشویق …………………………………………………………………۹
-بیان مهر یا قهر……………………………………………………………………………۱۰
-دیدگاه امام خمینی(ره) درباره تشویق کودکان………………………………………………۱۲
-صورت های تشویق، محاسن تشویق، معایب تشویق………………………………………………..۱۲
فصل دوم : روش تربیتی تشویق
مقدمه…………………………………………………………………………………….۱۷
۱- شیوه تشویق…………………………………………………………………………….۱۷
-تشویق در اصطلاح تربیت دینی………………………………………………………………۱۷
– تشویق در اصطلاح روان شناسی………………………………………………………………۱۷
– اهمّیت‌تشویق…………………………………………………………………………….۱۸
- اهمیت تشویق در اسلام…………………………………………………………………….۱۹
- اهمیت تشویق در روانشناسی……………………………………………………………….۱۹
-تقویت مثبت در روانشناسی………………………………………………………………….۲۰
- تعریف تقویت مثبت……………………………………………………………………….۲۰
- اقسام تقویت کننده………………………………………………………………………۲۰
۳-نحوه استفاده از تقویت کننده‌ها در امر تشویق………………………………………………..۲۱
اقسام تشویق………………………………………………………………………………۲۲
اصول و شرایط کلی در تشویق……………………………………………………………….۲۲
مشوق و انواع آن……………………………………………………………………………۲۴
- تعریف مشوق…………………………………………………………………………….۲۴
- انواع مشوق……………………………………………………………………………..۲۵
آثار مثبت تشویق……………………………………………………………………………۲۶
آسیب شناسی تشویق………………………………………………………………………..۲۶
فصل سوم : شویق از دیدگاه متخصصان و نظریه پردازان
–روان شناسی رفتارگرایی (جان لاک) و نگاهی گذرا به رویکرد روان تحلیل گری (زیگموندفروید)……۳۰
-آسیب‌شناسی تربیت پاداش‌گرا……………………………………………………………..۳۲
-نقش نقیض‌نمای تشویق و انگیزش در فرایند یادگیری…………………………………………۳۴
-«بنجامین بلوم» نیز می‌گوید……………………………………………………………….۳۴
-یافته‌های پژوهشی در مورد نقش انگیزش و تشویق درونی……………………………………….۳۷
-انواع واکنش کودکان در برابر تکلیف نقاشی……………………………………………….۳۹
-«ادوارد کلاپارد» معتقد است:……………………………………………………………..۴۲
-نقش انگیزش درونی در فرایند تعادل‌جویی……………………………………………………۴۲
-شواهدی از یافته‌های پژوهشی روان‌شناختی در مورد تشویق وارونه…………………………………۵۲
-پیامدهای به کارگیری اصل تقویت (تشویق) در فرایند تعلیم و تربیت بر اساس اصول روان‌شناختی…….۵۵
-آفات تشویق (در صورتی که بدون رعایت اصول فوق اعمال گردد)…………………………………۵۶
-شرایط عام و کلّی در تشویق……………………………………………………………….۵۷
-شرایط خاص و موردی در تشویق……………………………………………………………..۵۸
فصل چهارم :کلام آخر
-کلام اخر………………………………………………………………………………..۶۳
-پیشنهادات………………………………………………………………………………۶۶
-محدودیت ها……………………………………………………………………………..۶۶
-منابع و ماخذ……………………………………………………………………………..۶۷
چکیده
مفهوم تشویق، مقوله ای کاربردی است که به حسب ذات و طبیعت انسان، موضوعی مورد علاقه، بلکه مورد نیاز وی بوده، و در طول تاریخ آموزش و پرورش به مفهوم گسترده آن، به کار گرفته می شده است و فرهنگ اسلام با توجّه به اهتمامی که به هدایت انسان بر اساس ذاتیات و فطریات وی دارد، به شیوه های گوناگون از این روش استفاده کرده و اصولی جهت به کارگیری از این شیوه تربیتی ارائه کرده که به ادّعای اندیشهوران مسلمان، در به کارگیری از این شیوه، اسلام از افراط و تفریط مبرّا است;
بنابراین، تشویق در این تحقیق منحصراً از دید اسلام خواهد بود و در پی کشف سبک ها و روش های تشویقی اسلام و مواضع تجویز آن هستیم و تعریف دقیق آن را در جای خود به روشنی بیان کرده ایم. از طرف دیگر، واژه تقویت گرچه استعمالی بس طولانی درباره بدن و روان انسان داشته، از زمان پیدایش مکتب رفتارگرایی در روان شناسی، استعمال و تعریف عینی تر و مشخّص تری یافته است و در این تحقیق، به دنبال سازماندهی مطالب گوناگون درباره مفهوم تقویت از دیدگاه رفتارگرایی رادیکال (اسکینری) به نحو اخصّ هستیم.
زیرا در این دیدگاه، تقویت به گونه ای کاملا تجربه گرایانه و رفتاری، بلکه مقبول تر از دیدگاه مؤسّس مکتب یعنی واتسون تعریف، و با دیدگاهی گسترده تر و بر اساس طرح یک سری اصول و مبانی به منظور ایجاد تغییراتی وسیع در سطح خُرد و کلان اجتماع از سوی اسکینر مطرح شده و بنابر ادّعای وی، با این شیوه تربیتی می توان رفتاری جدید را ایجاد یا رفتار موجود را تثبیت کرد.
مقدمه
با عنایت به این که این بحث- تشویق و تنبیه – از مباحث و روش های مفید و موثر تربیت می باشد، جالب این است که ذهنیت متکی بر تنبیه بدنی که امروز در برخی مدارس رد پای آن را می بینیم بر آمده از همین اندیشه قدیمی و منسوخ است که در راه تربیت حتی زدن نو آموز هم رواست.
نظر دانشمندان غربی و شعرا و نویسندگان تعلیم و تربیت اسلامی به اجمال آورده می شود:
“عنصر المعالی” بهره گیری از تشویق و تنبیه را با علم آموزی و تربیت لازم می داند و می نویسد:”هر هنری و فضلی روزی به کار آید ، پس در فضل و هنر آموختن تقصیر نباید کردن و در هر علمی که مر او را آموزی ، اگر معلمان از بهر تعلیم مر او را بزنند، شفقت مبر ، بگذار تا بزنند که کودک علم وهنر و ادب را به چوب آموزد نه به طبع خویش”(اخلاق اسلامی،محمد علی سادات،فصل ۴) .
خواجه نصیرالدین طوسی درباره تنبیه بدنی بر این باور است که :” به هر خلق نیکی که از کودک صادر شود او را مدح باید کرد و بر خلاف آن در توبیخ اول عمل قبح او را تغافل منسوب کنند تا بر انجامش اقدام ننماید، و اگر بر خود پوشیده دارند ، بر او پوشیده دارند و اگر معاودت کند در سر او را توبیخ کنند و چون معلم در اثنای توبیخ ضربی به ثمر رسانند از فریاد و شفاعت خواستن حذر فرمایند؛ چه آن فعل ممالیک و ضعفا بود. به عبارت دیگر او نیز تنبیه را جایز می داند منتهی تا حدی که تنها باعث تنبیه شود و هرگز از سرکین ورزی و شقاوت نباشد.(کلیات فلسفه ، نجاتی عثمان)
تنبیه و تشویق در اسلام
منظور از تشویق پاسخ مثبت در برابر رفتار مطلوب متربی است.این پاسخ گویی متنوع بوده وممکن است به صورت ستایش از متربی، ابزار مهرورزی به او، واگذاری مسئولیت مناسب به او، وعده پاداش و…جلوه گر می شود.
مقصود از تنبیه نیز پاسخ منفی در برابررفتار نا مطلوب متربی است و برای آن مصادیقی است، از جمله: نگاه سرد، روی برگرداندن و ….تشویق موجب رغبت و دلگرمی و نشاط می شود، انسان را به حرکت وا می دارد و اعتماد به نفس اور ا تقویت می کند. برعکس، اگر شخص مورد نکوهش قرار گیرد، احساس حقارت و خود کم بینی می کند، توان خود را از دست می دهد و نمی تواند بر مشکلات فایق آید.
تشویق در آیینه قرآن کریم
قرآن کریم پر است از بشارت و انذار، ولی در تربیت اسلامی بر تشویق بیش از تنبیه تاکید شده است.
خداوند می فرماید:”ما حقایق قرآن را سهل و آسان به زبان تو آوردیم تا اهل تقوا را بشارت دهی و معاندان لجوج را بترسانی”(نور۳۶).
یا ” ای پیامبر به کسانی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند، بشارت بده که جایگاه آنان در قیامت ، باغستان هایی است که نهرهای آب در آن جاری است”(آل عمران ۷۲).
چنانچه می بینیم در منطق قرآنی تشویق و امر به معروف و نیکی و بشارت به تحقق وعده الهی بر تنبیه و عذاب مقدم است.
اهمیت وضرورت تشویق ،به عنوان اصلی مهم در تربیت اسلامی
طبیعت انسانها به گونه ای است که وقتی در انجام امور مورد تشویق قرار می گیرند،معمولادر صدد بر می آیند تا آن را بهتر انجام دهند .بدون تردید تشویق وترغیب از مهمترین ارکان روانشناسی تربیتی وعامل موثر در تحریک انگیزش های پیشرفت وعملکرد فرد هستند و در فرایند تشویق موجب رغبت ودلگرمی ونشاط یادگیری وتقویت رفتارهای مطلوب می شوند. همه انسانها حتی بزرگسالان تا آخرعمر نیاز به تشویق دارندو با تشویق تحریک و به جدیت وادار می شوند.
انسانی که مورد تسویق قرار می گیرد احساس آرامش ورضایت خاطر نفس می کند وبرای جدیت بیشتر وتحمل دشواری ها آماده می گردد،برعکس ،اگر مورد نکوهش یا نا سپاسی قرار گرفت دلسرد وبی رغبت می شود واحساس حقارت وضعف می کند ونمی تواند از استعدادهای خویش به نحو مطلوب استفاده نماید.
اصل تشویق وتنبیه به عنوان امری مسلم در تربیت اسلامی شناخته وپذیرفته شده است .اصولا بهشت وجهنم انذار وتبشیر پیامبران ، آیه های مربوط به پاداش وکیفر ، وعده ووعیدهای شوق وانگیزوخوف ناک و…همه جلوه های از تشویق وتنبیه هستند.
ابراز یا منع محبت
طبق این اصل در جریان تربیت ، خواه در برانگیختن انجام پاره ای از اعمال یا بر ترک پاره ای از آنها باید از قدرت ناشی از پیوند محبت آمیز بهره جست.این بهره وری با دو گونه میسر است: یکی با بذل محبت و دیگری با حرمان آن.
-” وعد الله المومنین و المومنات جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ومساکن طیبه فی جنات عدن و رضوان من الله اکبر”(توبه: ۷۲)
( خداوند اهل ایمان را از مرد و زن ، وعده فرموده که در بهشت جاوید که زیر درختانش نهرها جاری است در آورد و در منزلگاه های نیکوی بهشت جاوید ماوی دهد و مقام رضا و خشنودی خدا را که برتر و بزرگتر از هر نعمتی است به آنان کرامت می فرماید.)
-” فسوف یاتی الله بقوم یحبهم و یحبونه….”(مائده :۵۴)
(پس به زودی خداوند قومی را می آورد که آنان را دوست می دارد و آنان نیز خدا را دوست می دارند)
منابع و ماخذ
۱- آذردشتی، امیر هوشنگ، ماهنامه تربیت، وزارت آموزش و پرورش، ،سال۱۱، شماره ۶، ۱۳۷۴ش.
۲- ارفع ، سید کاظم، روش ارشاد نسل جوان، تهران، فیض کاشانی، ، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
۳- اسماعیلی یزدی، عباس، فرهنگ تربیت، قم، مسجد جمکران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
۴- آقمیان، اسماعیل، ماه نامه تربیت، آموزش و پرورش، سال چهاردهم، شماره ۱،
۵- امینی، ابرهیم، اسلام و تعلیم و تربیت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
۶-بهره وری دانشگران، بزرگترین چالش، دکتر پیراف دراکر،نشریه تحول اداری، دوره هفتم، شماره ۳۴ ، سال ۱۳۸۰
۷- پارسا، محمد، روانشناسی تربیتی، تهران، انتشارات سخن، چاپ نهم، ۱۳۸۵ش.
۸- پروچاسکا، جیمز.او. نورکراس، جان.سی(۲۰۰۳). ترجمه:یحیی سیدمحمدی (۱۳۸۵). چاپ سوم. تهران:رشد.
۹- پروین، لارنس. ای.(۱۹۹۴). روانشناسی شخصیت (نظریه و تحقیق). ترجمه: محمد جعفر جوادی و پروین کدیور (۱۳۸۱). چاپ پنجم. تهران: رسا
۱۰-حوزه و دانشگاه، فصل نامه علوم انسانی، اجتماعی، علمی و تخصصی، سال دهم، پاییز ۸۳.
