تعداد صفحات: ۴۵ | قابل ویرایش
چکیده
این مقاله به بررسی تأثیر دینداری بر رفتارهای جمع گرایانه در موقعیت های دوراهی اجتماعی می‌پردازد،موقعیت‌هایی که در آن، برای هر فرد، نفع آنی در انتخاب گزینه غیرهمیارانه است، اما اگر بیشتر افراد این گزینه راانتخاب کنند، همه زیان بیشتری می‌برند، نسبت به وقتی که گزینه همیارانه را انتخاب کرده بودند.
یکی از عوامل موثربر رفتار افراد در موقعیت‌های دوراهی اجتماعی، دینداری است که با استفاده از منظر انتخاب عقلانی، تلاش شده تاتاثیر دینداری بر رفتارهای جمع‌گرایانه افراد بررسی شود. فرضیه تحقیق چنین بود: وجود تمایلات و گرایش‌های‌دینی در افراد، به همکاری آنها در موقعیت‌های دوراهی اجتماعی خواهد انجامید. برای آزمون این فرضیه در یک‌پرسشنامه محقق‌ساخته، با استفاده از آزمون موقعیت، شش موقعیت دوراهی اجتماعی طراحی شد و دو متغیر وابسته‌تحقیق نیز «دینداری» و «رفتار همیارانه مبتنی بر دین» بود.
پرسشنامه تحقیق با استفاده از نمونه‌گیری طبقه‌بندی‌متناسب با حجم جمعیت هر یک از طبقات و انتخاب نمونه به صورت تصادفی سیستماتیک از ۷۳۰ فرد ۱۵ سال به‌بالای ساکن در مناطق ۲۲ گانه تهران انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که رابطه میان دینداری و رفتارهای همیارانه درموقعیت‌های دوراهی اجتماعی، و نیز رابطه میان رفتارهای همیارانه مبتنی بر دین و رفتارهای همیارانه درموقعیت‌های دوراهی اجتماعی، معنی‌دار است، و افزایش میزان دینداری باعث افزایش میزان رفتارهای همیارانه دردوراهی‌های اجتماعی می‌شود. لذا فرضیه تحقیق تایید می‌شود.
مقدمه
از اساسی‌ترین مسائل اجتماعی امروز ما، پایین بودن میزان رفتارهای جمع‌گرایانه در برابر رفتارهای فردگرایانه‌است. گستره‌ای از تحقیقات (چلبی، ۱۳۸۱؛ عظیمی هاشمی، ۱۳۷۳؛ نوروزی، ۱۳۷۵؛ محمدی شکیبا، ۱۳۷۹؛ بیات،۱۳۷۲)، سمینارها (مانند «بررسی علل و عوامل تقدم مصالح جمعی بر منافع فردی»، اداره کل فرهنگ و ارشاداسلامی استان تهران، ۱۳۷۹)، کتابها (از جمله قاضی مرادی، ۱۳۷۸؛ نراقی، ۱۳۸۰) و نیز توجه برنامه‌ریزان و مدیران‌فرهنگی کشور به این مساله شاهدی بر این مدعا است.
از آنجا که طیف عمده‌ای از مسائل اجتماعی (در معنای عام‌آن) به عدم «ملاحظه دیگران» یا «دیگربینی» (other-regarding) (در تمام سطوح آن) در رفتارهای فردی و جمعی‌افراد باز می‌گردد، لذا بررسی مساله جمع‌گرایی و فردگرایی و تعارض میان این دو اهمیت خاصی دارد.
یکی از ابعاداین بررسی، شناخت آن دسته از عوامل است که می‌تواند بر رفتارهای جمع‌گرایانه و فردگرایانه اثر گذارد و رفتارهای‌جمع‌گرایانه را افزایش دهد. یکی از این عوامل، تاثیر دینداری بر رفتارهای جمع‌گرایانه (از منظر انتخاب عقلانی، که‌یکی از رویکردهای رایج در بررسی تعارض نفع فردی و جمعی در علوم اجتماعی است) می‌باشد که تاکنون کمترمورد اعتنا واقع شده است؛ در حالیکه تاکیدهای دینی در جامعه ایران، اهمیت تاثیر دینداری و رفتارهای دینی برجمع‌گرایی افراد را دو چندان می‌کند، بویژه آنکه در تمام ادیان، بسیاری از آموزه‌های دینی حول مراعات حقوق وکمک به دیگران است.
مساله‌ای که در این مقاله به دنبال پاسخ به آن هستیم، این است که آیا در موقعیت‌هایی که در آن‌میان نفع فردی و جمعی تعارض وجود دارد، بین رفتارهای دینداران و سایر افراد تفاوتی دارد یا خیر؛ و آیا دینداری‌باعث افزایش رفتارهای همیارانه در این موقعیت‌ها خواهد شد یا خیر.
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها
متغیر وابسته: متغیر وابسته این تحقیق، رفتار در موقعیت‌های دوراهی اجتماعی است، که تعریف نظری آن پیش‌از این آمد. برای سنجش دوراهی اجتماعی، از آزمون موقعیت استفاده شده است. برای بررسی رفتار در دوراهی‌اجتماعی، شش موقعیت طراحی شد. در این موقعیت‌ها، افراد مخیر بودند بین صرف‌نظر کردن از منافع فردی‌ِکوتاه‌مدت و در نظر گرفتن نفع جمعی (گزینه همیارانه)، و عمل بر اساس نفع فردی آنی و بی‌توجهی به منافع جمعی(گزینه غیرهمیارانه). این شش موقعیت عبارت بود از:
ـ موقعیت رعایت نوبت در ایستگاه اتوبوس، که در آن فرد میان رعایت نوبت در یک ایستگاه اتوبوس شلوغ درحالتی که عجله دارد یا عدم رعایت نوبت، مخیر است.
ـ موقعیت ریختن زباله در پارک، و انتخاب میان ریختن زباله‌های بازمانده از گذراندن پیک‌نیک در یک پارک‌توسط یک خانواده، در یک سطل زباله که در فاصله نسبتا دوری وجود دارد؛ یا گذاشتن زباله‌ها در کنار درخت درهمان نزدیکی مخیر است.
ـ موقعیت پول دادن برای آسفالت کردن کوچه، و مشارکت در پول گذاشتن برای آسفالت کوچه همراه باهمسایگان، یا استفاده از کوچه آسفالت شده بدون تحمل هزینه‌های آن.
منابع
- آرگایل، مایکل (۱۳۷۹) .تعاون و همکاری. ترجمه منوچهر صبوری کاشانی. تهران: مترجم.
- اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران (۱۳۷۹) .مجموعه مقالات نخستین همایش بررسی علل و عوامل تقدم مصالح جمعی‌بر منافع فردی.
- بودون، ریمون (۱۳۷۰) .منطق اجتماعی. ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر. چاپ دوم. تهران: جاوید.
- بیات، فریبرز (۱۳۷۲) .رابطه عام‌گرایی با اخلاق. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی.
- جوادی یگانه، محمدرضا (۱۳۷۷) .نظرسنجی از حوانان پیرامون ارتباط با جنس مخالف در تهران. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- جوادی یگانه، محمدرضا (زیر چاپ) .جمع‌گرایی ثانویه. تهران: مرکز مطالعات، تحقیقات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما.
- جوادی یگانه، محمدرضا و سیدضیا هاشمی (زیر چاپ) “تعارض منافع فردی و جمعی و عوامل موثر بر آن” .نامه علوم اجتماعی.
- چلبی، مسعود (۱۳۸۱) .بررسی تجربی نظام شخصیت در ایران. تهران: موسسه پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات.
