تعداد صفحات: ۷۸ | قابل ویرایش
مقدمه
تقدیم این تحقیقات به آن معلمان و مربیان و اساتیدی که شغل مقدس تدریس را با همه مشکلات و زحماتش و با توجه به تأثیر والای این وظیفه بزرگ اجتماعی، و با رضایت تمام پذیرفتهاندو میدانند که اگر امروز قدر کار بزرگ آنها کوچک شمرده شود فردا در برابر رسول و اهل بیت پاکش یعنی مربیان و معلمان والامقام بشری سرافراز و آبرومند خواهند بود.
و در ادامه تقدیم میدارم به آن جوانان و نوجوانان برومندی که زحمات معلمان آگاه و دلسوز خود را پاس میدارند و وجود آنها را در راه سعادت خود عزیز میشمارند و محبت آنها را همیشه در دل پاکشان زنده میدارند تا فردا در برابر رسول خدا و اولیای گرامی او عزیز و موجب روشنی چشم استادان خویش باشند.
چنانکه در میان شما رسولی از خودتان فرستادیم تا آیات ما را برای شما تلاوت کند و دلها و نفسهای شما را از جهالتها و زشتیها و آلودگیها پاک نموده به اخلاق و فضایل انسانی رشد و کمال بخشد و همچنین شما را تعلیم کتاب و حکمت دهد و آنچه را که در قدرت و امکان شما نبوده تا بفهمید به شما بیاموزد. بنابراین مرا که خالق و منعم شما هستم همیشه بیاد داشته باشید تا من هم به لطف بیشتر و عنایتهای آینده شما را یاد کنم.
تربیت و قلمرو آن
تربیت بطور خلاصه عبارت است از پرورش و رشد دادن استعدادهایی که آفریدگار جهان در وجود انسان جهت سعادت و کمال او بودیعت گذاشته است.
با این تعریف اجمالی موضوعات زیر در امر تربیت مورد دقت و توجه قرار میگیرد:
- تربیتکننده با داشتن هدف معین و علاقمندی کافی و آگاهی کامل به اهمیت و ارزش تربیت این مسئولیت مقدس را میپذیرد.
- او از تجربهها و اطلاعات لازم بهرهمند میباشد و از اصول و مبانی تربیت عالم و آگاه و خودش نیز از فضایل اخلاقی و مزایای تربیتی برخوردار است.
- تربیتکننده نسبت به موقعیت فرد یا افراد مورد تربیت و استعدادهای جسمی و روحی آنها آشنایی کامل دارد و میداند که چگونه انسانهایی را برای چه جامعهای باید بسازد.
- مربی به وضع و شرایط محیطی که در آن زندگی میکند و نیازهای اساسی آینده جامعه خود کاملاً آگاه است و فعالیت خود را متناسب با آن نیازها بکار میاندازد.
- کار و فعالیت مربی مبتنی بر طرح و برنامه حساب شده و متوجه به هدفهای صحیح و مطلوب جامعه و متکی بر روش متناسب با این هدفها انجام میگیرد.
- مسئول تربیت برای پیشبرد اهداف مقدس خویش ناگزیر است وسایل کار برای خود و افراد مورد تربیت متناسب با شرایط و امکانات زمان داشته باشد زیرا میداند که هیچ کاری بدون وسیله متناسب به انجام نمیرسد.
پایههای اساسی تربیت
تمایلات انسانی و غرائز طبیعی بمنزله پایههای اساسی است که تربیت بر روی آنها بنا میشود. یا بعبارت دیگر، تربیت عبارت از تعدیل خواهشهای طبیعی و تنظیم کیفیت بهرهبرداری از نیروهای غریزی است.
«خوی و منش عبارت است از غرائزی که شغل و تجربه آن را بگونهای مختلف رنگ کرده و مانند کاشیکار ماهری پهلوی هم چیده است.»
موقعیکه آداب و رسوم تربیت بر اثر تکرار و ممارست، رنگ عادت بخود میگیرد و بصورت خلق و خوی ثابت در میآید، آدمی بر طبق آن از سرمایههای طبیعی خود استفاده میکند و به آسانی، غرائز در مجاری عادات بجریان میافتند.
«عادات به محض آنکه تشکیل یافتند با بهرهبرداری از ذخیره فعالیتهای ذاتی آدمی، به وجود خود ادامه میدهند و لاینقطع این فعالیتها را به میل خودشان تحریک میکنند، تقویت مینمایند، تفکیک میسازند، متمرکز میکنند و از غرائز خام و نامنظم، دنیائی مطابق میل خود بوجود میآورند به طوری که میتوان گفت آن موجود نه مخلوق عقل است و نه زائیده غریزه، بلکه مصنوع عادات میباشد.»
اشاراتی کوتاه و مختصر به مراحل تربیت
پیامبر اسلام (ص) سنین میان تولد تا ۲۱ سالگی را که با اهمیتترین مرحله تربیتی است به سه مرحله تقسیم نموده است، و در قالب یک حدیث میفرمایند: «فرزند، در هفت سال اول سید و آقا است، و در هفت سال دوم بنده، مطیع و فرمانبردار است، و در هفت سال سوم وزیر، طرف شور و مسئول است.»
مراحل تربیت را از نظر اسلام میتوان در دو مرحله پیش از تولد و بعد از تولد بررسی نمود، مرحله پیش از تولد شامل پیشبینیهای لازم در انتخاب همسر جهت انتقال صفات و ویژگیهای مطلوب به کودک، تدابیر لازم به هنگام انعقاد نطفه و دوران جنینی و زایمان، مرحله بعد از تولد را میتوان به پنج مرحله عمده تقسیم نمود:
کودکی، نوجوانی، جوانی، بزرگسالی، پیری که ما از ذکر توضیحات این مراحل فوق خودداری میکنیم.
عوامل تربیت
به طور کلی، تربیت پایه و اساس رفتار انسان است، و این در صورتی است که تربیت به عوامل موثر در ساختمان وجود آدمی مستند گردد، محال است که تربیت ثمری داشته باشد و یا نتیجهای به بار آورد، بدون آنکه عوامل ایجادکننده این ثمرات موردنظر و توجه قرار گیرند، عوامل مهمی را که غالباً علمای تعلیم و تربیت به عنوان عوامل موثر در تربیت انسان مطرح میکنند.
دو عامل «وراثت» و «محیط» است گرچه اعتقاد به تاثیرات کمی و کیفی این دو عامل مورد اتفاق اینگونه دانشمندان نیست اما در عین حال، تاثیر این عوامل در تربیت انسان امری است که غالباً به آن معتقدند، در تعلیم و تربیت اسلامی گرچه به دو عامل فوق اهمیت داده میشود.
ولی عوامل تربیت را تنها محدود به دو عامل وراثت و محیط نمیداند بلکه عواملی چون «اراده» و «عوامل ماوراء طبیعت» را در تکوین شخصیت آدمی موثر میداند.
منابع مورد استفاده
- رواه و روش تربیت نوشته حسین ادیب
- روانشناسی تربیتی نوشته دکتر غلامعلی افروز
- مبانی تربیت و اخلاق اسلامی نوشته علی فایضی – محسن آشتیانی
- خانواده و مسائل نوجوان و جوان (۱) نوشته دکتر علی قائمی
- جوان جوان از نظر عقل و احساسات، گفتارفلسفی، هیئت نشر معارف اسلامی، نشریه ۳
- دریچهای به دنیای جوانان نوشته آیت ا… سید محمدحسین فضل ا… – ترجمه عبدالهادی فقهیزاده