تعداد صفحات: ۶۷ | قابل ویرایش
چکیده
موضوع این پژوهش عبارت است از وضعیت خانوادگی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار کمیته امدادخمینی (ره) شهر اشکنان هدف کلی تحقیق بررسی مشکلات اقتصادی، اجتماعی زنان سرپرست خانوار کمیته امدادخمینی (ره) شهر اشکنان.
اهداف جزئی آن عبارتند از : ۱-بررسی میزان در آمد زنان سرپرست خانوار۲-بررسی میزان هزینه ماهیانه زنان سرپرست خانوار۳-بررسی وضعیت اشتغال زنان سرپرست خانوار۴-بررسی سطح سواد زنان سرپرست خانوار و چگونه مواجه شدن با مشکلات اقتصادی و اجتماعی ۵-بررسی نقش کمک های نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد امام خمینی (ره) و خویشاوندان در کاهش مشکلات اقتصادی و اجتماعی۶-نقش وامهای خود اشتغالی در برطرف کردن مشکلات اقتصادی و اجتماعی
جامعه آماری این پژوهش را ۵۴۰ نفر از زنان سرپرست خانواری که تحت پوشش کمیته امدادخمینی (ره) شهر اشکنان قرار دارند تشکیل می دهد. حجم نمونه این پژوهش ۱۰۰ فر است که به صورت تصادفی سهمیه ای از بین کمیته امدادخمینی (ره) انتخاب شده اند . ابزار پژوهش عبارت است از : آزمون۴۶ سوالی و یک پرسشنامه اطلاعاتی و روش این پژوهش پیمایشی است.
داده های این پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS و تحلیل آماری کای اسکوئر مورد تحلیل قرار گرفته است. و یافته های پژوهش حاکی از آن است که ۷۷% از زن ان سرپرست خانوار این پژوهش از سلامت روان کامل برخوردار نبوده و تنها۲۳% از زنان سرپرست خانوار از سلامت روان کامل برخوردار بوده اند.
مقــدمــه
زنان سرپرست خانوار از جمله گروههای آسیب پذیر اجتماع هستند که گاه عواملی چون طلاق، فوت اعتیاد همسر، ازکار افتادگی او، رها شدن توسط مردان مهاجر و یا بی مبالاتی ، موجب آسیب پذیر شدن این طیف وسیع از جامعه می شود. براساس آمارهای رسمی کشور، امروزه زنان ، سرپرستی ۴/۹ درصد خانوارهای ایرانی را به عهده دارند. (غفاری، ۱۳۸۲: ۶)
درآمد کمتر زنان سرپرست خانوار، موجب فقر نسبی آنان نسبت به مردان سرپرست خانوار شده است ، به طوری که ۲۹ در صد خانوارهای دهک اول اقتصادی را خانوارهای بی سرپرست یا زن سرپرست تشکیل مــــــی دهند ( مدنی، ۱۳۸۱: ۱۱) متاسفانه در جامعه کنونی ما، زندگی پس از ترک شوهر( به دلیل فوت ، طلاق و…) غالباً با ابهامات و مخاطراتی روبروست ؛ از جمله سرپرستی فرزندان ، مشکلات اقتصادی ، زندگی در تنهایی همراه با افسردگی و ناامیدی ، همچنین نگرش غلط جامعه نسبت به زنان مطلقه و بیوه در فقدان همسرانشان آنان را در روابط اجتماعی و حضور در اجتماع با مشکلات فراوانـــی روبه رو می کند.
آنچه موجب می شود سرپرستی زنان خانوار به عنوان یک مساله اجتماعی شناخته شود، مشکلات و موانعی است که در دنیای بیرون برسر راه سرپرستی زنان به وجود آمده و باعث می شود تا زنان سرپرست خانوار به عنوان قشری آسیب پذیرشناخته شوند.
جامعه زنان سرپرست خانوار با محدودیت اجتماعی و فرهنگ از یک سو و محدودیت مالی و اقتصادی از سوی دیگر مواجه هستند. توانمند سازی زنان از طریق تنظیم و اجرای برنامه هایی برای بهبود وضعیت اقتصادی آنها، فقر زدایی ، تضمین دسترسی به آموزش، محو بی سوادی، فراهم کردن فرصت های برابر شغلی و مشارکت کامل آنها در رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراهم ساخت.
ببـــان مسالـــه
رفاه اجتماعی زنانی که سرپرستی خانوار را به عهده دارند، مقوله ای است که توجه چندانی بدان نشده است اگر مسائل و مشکلات زنان را با شاخص های رفاه مقاسیه نمایم شکاف گسترده ای مشاهده خواهیم کرد. برای مثال شاخص هایی که برای سنجش رفاه اجتماعی به کار گرفته می شود ، عبارتند از: بهداشت ، آموزش ، یادگیری، موقعیت اقتصادی فردی ، مشارکت ، محیط فیزیکی زندگی و … که همه این عوامل به نوعی در مورد زنان سرپرست خانوار در وضع نامطلوبی قرار دارد.
علاوه بر این زنان سرپرست خانوار یا خود سرپرست که جامعه با مشکلات عدیده ای در روند رندگی مواجه اند که در کنار مشکلات و مسائل شهرهای بزرگ آسیب های جبران ناپذیری را بر آنها و جامعه وارد می سازد. در مورد زنان سرپرست خانوار ، عامل اقتصادی و مشکلات اقتصادی ، به ویژه تعیین کننده اصلی وضعیت نابسامان آنها است . همواره مشکلات اقتصادی در خانوارهای زن سرپرست بیشتر از خانوارهای با سرپرست مرد بوده است.
عامل فقر اقتصادی تاثیر مستقیم و غیر مستقیم خود را بر وضعیت فرهنگی ، اجتماعی و … برجای می گذارد . وضعیت بد اقتصادی موجب شده است که هم زنان سرپرست خانوار و هم فرزندان آنها از آسیب پذیرترین اقشار جامعه در برابر آسیب های اجتماعی قلمداد شوند.
می توان گفت وضعیت فعلی زنان سرپرست خانوار درکشور تابع عوامل اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، آموزشی و رفاهی متعددی است. مساله اقتصادی در واقع مهمترین مساله ای است که زنان سرپرست خانوار در زندگی روزمره خود با آن مواجه اند و قدرت و فشار این مساله به حدی است که گاهی سایر گروههای مردم اساساً زنان سرپرست خانوار را با این مساله می شناسد.
مفهوم زنان سرپرست خانوار
از نظر جامعه شناسان ، عبارت « سرپرست خانواده » یک اصطلاح توصیفی است و سرپرست خانواده به کسی اطلاق می شود که قدرت قابل ملاحظه ای در مقایسه با سایر اعضای خانواده دارد، معمولاٌ مسن ترین فرد خانواده است و مسئولیت های اقتصادی خانواده به عهده وی می باشد. (Bianon,1999:16)
بر مبنای تعریف سازمان بهزیستی ، زنان سرپرست خانوار، زنانی هستند که عهده دار تامین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار می باشند.( خسروی، ۱۳۸۰: ۲۵) در یک دسته بنـــدی ، خانوار های دارای سرپرست زن به چند گروه عمده تقسیم شده اند.
گروه اول : خانوارهایی هستند که درآن ها، مرد به طور دائمی حضور ندارد و زنان به دلیل فوت همسر یا طلاق ، بیوه شده اند یا دخترانی که ازدواج نکرده و تنها زندگی می کنند و سرپرستی خانواده را عهده دار می شوند.
گروه دوم : خانوارهایی را شامل می شوند که مرد به طور موقت و به دلیــــل مهاجــــرت ، مفقود الاثر بودن ، متواری یا زندانی ، سرباز بودن و … غایب است و زنان مجبورند به تهیه معاش زندگی خود و احیانا ًفرزندانشان بپردازند.
گروه سوم : خانوارهایی هستند که مرد در آن ها حضور دارد اما به دلیل بیکار ی ، از کار افتادگی اعتیاد ، سرباز بودن و … نقشی در امرار معاش ندارد و زنان ، عملاً مسئولیت زندگی خود و احیاناً فرزندان شان را عهدار می شوند. (chant.1997:25)
دیدگاه های نظری مرتبط با زنان سرپرست خانوار
در حوزه روان شناسی ، آدامز ، سومر و دیگر روانشناسان ، معتقدند که زنان سرپرست خانوار با قبول کردن نقش های متفاوت در برابر یک سری از مسائل و مشکلاتی نظیر استرس و اضطراب ، بیماری های روانی و افسردگی قرار گرفته و بنابراین ، وضعیت اعتماد به نفس و سلامت روحی و روانی آنها مورد خدشه واقع می گردد. (Bianon , 1999 : 16)
در حوزه جامعه شناسی، زنان سرپرست خانوار با مسائل و مشکلاتی نظیر عــدم دسترسی به فرصت های شغلی مناسب ، سطوح پایین تر تحصیلات در بین زنان و فرزندان شان ، افزایش بزهکاری فرزندان و فقر در ابعاد مختلف روبرو هستند. (MC coven , 1990 : 78)
بنابراین در شکبه خویشاوندی و ارتباط با اقوام و آشنایان و در عین حال ، چگونگی گذران اوقــات فراغت آنها، خلل های جبران ناپذیری به وجود می آید. (رابرتسون، ۱۳۷۲: ۱۳۶).
طرفداران نظریه طبقانی نیز ، اولاً : آسیب پذیری و فقر زنان سرپرست خانوار را پدیده ای عمومی می دانند ؛ ثانیاً : علت اصلی آن را به نظام اقتصادی نابرابر یعنی سرمایه داری نسبت مــــی دهند (Langlois , 1994 : 23).
منابـــع
۱- حسین ناز کتبار ، رضاویسی ( ۱۳۸۷) « وضعیت اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار استان مازندران » فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی ، سال هفتم ، شماره ۲۷.
۲- سعید معید فر، نفیسه حمیدی ( ۱۳۸۶) « زنان سرپرست خانوار : نگفته ها و آسیب های اجتماعی » نامه علوم اجتماعی ، شماره ۳۲ ، زمستان ۸۶.
۳- دکتر سید احمد حسینی ، دکتر ستاره فروزان ، معصومه امیر فریار ( ۱۳۸۸) « بررسی سلامت روان زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی شهر تهران» فصلنامه ی پژوهش اجتماعی ، سال دوم ، شماره سوم ، تابستان ۱۳۸۸.
۴- خندان شاهنده ، زهره محمدبیگی ، انسیه جمشیدی (۱۳۸۵ ) « تشکیل گروه های خودیار زنان سرپرست خانوار در منطقه ۱۷ شهرداری تهران ، گامی در جهت توانمند سازی زنان » دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد / وپژه نامه تحقیقات جمعیتی / بهار ۱۳۸۵/ ۳۶- ۳۱.
۵- رضا ویسی – واکاوی مشکلات زنان سرپرست خانوار.
۶- سایت اینترتی سازمان بهزیستی.
۷- سایت اینترنتی کمیته امداد امام خمینی (ره).
۸- روزنامه جام جم – ژاله شادی طلب ۳/۱۰/۸۵.
۹- فاطمه رضایی ( ۱۳۸۱) « بررسی مشکلات اقتصادی ، اجتماعی خانواده های زن سرپرست تحت پوشش اداره بهزیستی شهرستان خمین » دانشکده علوم اجتماعی علامه طباطبایی.
