تعداد صفحات: ۳۰ | قابل ویرایش
مقدمه
بیش از ۷۱ درصد از فقرای جهان در اواسط دهه ۱۹۸۰ در ناحیه اسکاپ زندگی می کرده اند که اکثریت عظیمی از آن در مناطق روستایی این ناحیه ساکن بوده اند (به نقل از گزارش بانک جهانی ۱۹۹۰ ). در مقایسه پدیده فقر در مناطق شهری و روستایی، در روستاها هم از نظر دید کلی و هم ازنظر تعداد، فقر بیشتری مشاهده می شود. به این ترتیب ممکن است چنین نتیجه گیری شود که برنامه های ریشه کنی فقر می یابد در بخش روستایی متمرکز شوند.
این مقاله درصدد بحث عمومی پدیده فقر نیست بلکه سعی دارد ارتباطات معنی داری که بین شهر روستا وجود دارد را مشخص نماید و ایـــــن مطلـب را خاطر نشان می سازد که هر برنامه ایکه منحصراً بر روی مناطق روستایی (یا مناطق شهری) متمرکز شود، بسیاری از نیروهای واقعی که می تواند در کاهش فقر مؤثر باشد، نادیده انگاشته است؛ نگرش به مناطق شهری و یا روستایی بصورت جداگانه کار خطائی است.ناحیه اسکاپ همچون دیگر نواحی دنیا در حال شهری تر شدن است.
در سال ۱۹۷۰ حدود ۲۰ درصد جمعیت آسیا (بدون ژاپن) شهری بوده اند که در سال ۱۹۹۰ این عدد به ۲۹ درصد رسیده و این تنها ناحیه بزرگ جهان بوده که بین سالهای ۷۰-۱۹۶۵ و سالهای ۹۰-۱۹۸۵ افزایشی را در نرخ رشد جمعیت شهری اش نشان می دهد. (به نقل از گزارش سازمان ملل ۱۹۹۶). مهاجرت به تنهایی مهمترین یا اصلی ترین عامل افزایش جمعیت شهرها نیست؛ افزایش طبیعی جمعیت و تبدیل برخی روستاها به شهر نیز در فزونی جمعیت شهری مؤثر بوده اند.
ما می دانیم که هنوز ضعف های بزرگی در خیلی از داده های مربوط به جمعیت شهری وجود دارد، این مشکلات هم برای محاسبه جمعیت شهرها، که معمولاً با کم شماری همراه است و هم جهت محاسبه نرخ رشد جمعیت آنها وجود دارد.
مهاجرت و فقر روستایی
جز در مورد مهاجرتهای اجباری که در اثر مسائل سیاسی و یا حوادث طبیعی صورت می گیرد، تمامی شواهد و مدارک حاکی از آن است که این فقیرترین افراد نیستند که مهاجرت می کنند. به نظر می رسد سطح و دامنه ای از فقر وجود دارد که پایین تر از آن مهاجرت مقدور نیست (مراجعه کنید به آلاکچی ۱۹۸۳).
خود مهاجرت نیاز به امکاناتی دارد نه تنها برای هزینه های سفر بلکه جهت حمایت مهاجران در مقصد تا زمانی که کار تمام وقت یا پاره وقتی پیدا کنند. عوامل دیگری نیز در مهاجرت دخیل اند، کسانیکه مهاجرت می کنند معمولاً از بین افراد تحصیل کرده تر جامعه هستند، یعنی از خانوار هائی که توان صرفنظر کردن از نیروی کار خانوادگی فرزند خود را داشته و آنها را به مدرسه می فرستند. به این ترتیب ثروتمندترین ها در هر جامعه فرزندان خود را به دنبال تحصیل و آموزش می فرستند و دقیقاً هم آنها از جمله اولین کسانی هستند که مهاجرت می کنند.
افراد باسوادتر موقعیتهای شغلی را که در دیگر مناطق وجود دارد بهتر شناسایی می کنند و با موقعیتهای جدید بهتر برخورد می کنند. اولین مهاجران از هر جامعه ای به نحو تقریباً تغییرناپذیری از نخبگان آن محل هستند، به هر حال به این موضوع می باید نسبی نگریسته شود، برای مثال نخبه ایکه در یک روستای دورافتاده شمال پاکستان زندگی می کند با نخبه دیگر که در یکی از روستاهای ایالت سند زندگی می کند هم از نظر ثروت و هم ا ز نظر موقعیت کاملاً تفاوت دارد.
بنابراین فقیرترین ها احتمالاً باید در بین کسانی باشند که مهاجرت نمی کنند و در روستا باقی می مانند، با این حساب با رفتن افراد فعال تر و پرانرژی تر روستا، مهاجرت بیش از آنـکه باعـث کاهـش فقـر شود باعث تشدید فقر در روستا می شود.
مهاجرت و انتقال فقر روستایی به مناطق شهری
اگرچه مهاجرانی که از روستاها مهاجرت می کنند از بین گروههای ثروتمندتر و باسوادتر آن جامعه هستند، امّا احتمالاً فقیرتر و کم سوادتر از اکثریت غالب جمعیت شهری هستند. آیا با این حساب اینان در شهر فقیر زده می شوند و به گروه فقرا و بیکاران شهر می پیوندند؟ شواهد و مدارکی موجود است مبنی براینکه نرخ مشارکت پذیری نیروی کار مهاجران در مناطق شهری بیش از غیرمهاجران در کارها می باشد. همچنین اطلاعاتی وجود دارد مبنی براینکه خصوصاً زنان در مشاغلی با درآمدهایی بسیار پایین بکار گرفته می شوند.
مهاجران معمولاً در طیف وسیعی از کارها با دامنه گسترده ای از مهارتهای مختلفی که ممکن است داشته باشند وارد می شوند. مطالعات در ایالت پنجاب هند به خوبی نشان می دهد که مهاجران الزاماً در کم درآمدترین کارها مشغول نمی شوند بلکه اختلافات و تفاوت ها بیشتر از ماهیت شغل اکتسابی ناشی می گردد. (ابرایی و سینگ ۱۹۸۳)
بخش غیررسمی اغلب بعنوان پناهگای برای مهاجران فقیری که در حاشیه شهرهای بزرگ زندگی می کنند دیده می شود. این بخش که شامل کارهای خدماتـی پیش پـا افتـاده، دسـت فروشی و فعالیت های کوچک صنعتی است، خارج از نظارت دولت قرار دارد و غالباً دولتمردان بابدبینی به آن می نگرند.
فعالیت در بخش غیررسمی بعنوان مرحله انتقالی نامطلوبی دیده می شود که تا رسیدن به اشتغال مرتب و منظم در بخش رسمی دولتی و یا بخش خصوصی وجود دارد؛ اما در اینجا این نظریه رنگ می بازد: مطالعات در دهلی نو نشان داده است که درآمدها در بخش رسمی تنها در حدود ۹ درصد کمتر از درآمدهای بخش رسمی بوده است.
ترکیب جنسی مهاجران و فقر
روشن است که در بسیاری از قسمت های جهان فقر در بین زنان بیشتر است. سطح سواد، آموزش و شرکت آنها در کارها به نحو قابل توجهی پائینتر از مردان است، حتی در کشورهای توسعه یافته تر ناحیه اسکاپ (جدول مربوطه را نگاه کنید) بدون دسترسی به آموزش های اساسی، فرصت های کسب درآمد برای زنان محدود می شود و عموماً آنان ساعات بیشتری کار می کنند و مزد کمتری دریافت می کنند.
حداقل در آغاز، توسعه برای مردان فرصتهای کسب درآمد بیشتری را فراهم می کند. زنان اغلب در روستا باقی می مانند در حالیکه مردان برای جستجوی کار به مزارع و یا به شهرها می روند، همچنین در خانوارهایی که سرپرست آنها زن است بیش از دیگر خانوارها شیوع فقر دیده می شود.
زنان تا سالهای اخیر (باستثناء آمریکای لاتین) عمدتاً در همان منطقه سکونت خود می مانند و در مهاجرتهای دوره ای شرکت نمی کردند و یا اگر مهاجرت کرده اند به تبع از بقیه اعضای خانواده بوده، اگرچه یکی از شاخص های اساسی سیستم مهاجرت از پنجاه سال پیش، افزایش شرکت زنان در حرکات جمعیتی بوده بنحویکه اکنون در خیلی از کشورها زنان بیشتر از مردان مهاجرت می کنند، برای مثال در فیلیپین، جمهوری کره و تایلند این چنین است.
