پایان نامه بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان متوسطه از سه بعد دینی، خانوادگی و ملی

تعداد صفحات: ۱۳۶ | قابل ویرایش

فهرست مطالب

عنوان                                                      صفحه

چکیده    …………………………………………………………………………………………………………………………….    ۱

فصل اول : طرح تحقیق      

۱-۱ مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..   ۳

۲-۱ موضوع تحقیق ………………………………………………………………………………………………………… ۳

۳-۱ بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………………   ۴

۴-۱ اهمیت و ضرورت تحقیق …………………………………………………………………………………………..    ۴

۵-۱ اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..   ۵

۶-۱ محدود زمانی و مکانی تحقیق…………………………………………………………………………………….. ۵

۷-۱پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..  ۵

۱-۷-۱ تحقیقات داخلی ……………………………………………………………………………………………………  ۵

۲-۷-۱تحقیقات خارجی …………………………………………………………………………………………………..   ۸

۳-۷-۱ جمع بندی نتایج تحقیقات ……………………………………………………………………………………….   ۱۰

۸-۱ تعاریف مربوط به هویت…………………………………………………………………………………………….. ۱۱

۹-۱ موانع و تنگناهای تحقیق …………………………………………………………………………………………….  ۱۴

فصل دوم : مبانی و چارچوب نظری …………………………………………………………………………………..    ۱۶

۱-۲ مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..   ۱۷

۲-۲ مباحث نظری …………………………………………………………………………………………………………..   ۱۷

۱-۲-۲ دورکیم ………………………………………………………………………………………………………………..    ۱۷

۲-۲-۲ پارسونز …………………………………………………………………………………………………………………   ۱۸

۳-۲-۲ ماکس وبر …………………………………………………………………………………………………………….. ۲۰

۴-۲-۲ کنش متقابل نمادی………………………………………………………………………………………………….    ۲۲

۵-۲-۲ کولی …………………………………………………………………………………………………………………….    ۲۳

۶-۲-۲ مید ………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۴

۷-۲-۲ گافمن……………………………………………………………………………………………………………………    ۲۶

۸-۲-۲ نظریه هویت (بورک) ……………………………………………………………………………………………….   ۲۷

۳-۲ چارچوب نظری مورد استفاده تحقیق …………………………………………………………………………..    ۳۰

۴-۲ پرسشهای تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. ۳۱

۵-۲ فرضیات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….   ۳۱

۶-۲ الگوی نظری و تحلیلی تحقیق……………………………………………………………………………………….   ۳۲

فصل سوم : روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………..  ۳۴

۱-۳ مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………… ۳۵

۲-۳ نوع تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… ۳۵

۳-۳ تعریف نظری وعملی متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………..  ۳۵

۱-۳-۳ تعریف نظری متغیرهای تحقیق ……………………………………………………………………………… ۳۵

۲-۳-۳ تعریف عملی متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………..  ۳۸

۴-۳ متغیرهای مستقل و وابسته …………………………………………………………………………………………. ۴۲

۵-۳ شاخص سازی متغیر های تحقیق …………………………………………………………………………………  ۴۳

۱-۵-۳ شاخص سازی متغیرهای مستقل ……………………………………………………………………………… ۴۳

۲-۵-۳ شاخص سازی متغیرهای وابسته ……………………………………………………………………………… ۴۵

۶-۳ قابلیت اعتماد شاخص ها (الفای کرانباخ) ……………………………………………………………………….    ۴۶

۷-۳ اعتبار تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….. ۴۷

۸-۳ جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………..    ۴۷

۹-۳ تعیین حجم نمونه و شیوه نمونه گیری……………………………………………………………………………    ۴۸

۱-۹-۳ تعیین حجم نمونه ……………………………………………………………………………………………………  ۴۸

۲-۹-۳ شیوه نمونه گیری ……………………………………………………………………………………………………. ۴۹

۱۰-۳ واحد تحلیل……………………………………………………………………………………………………………… ۵۰

۱۱-۳ تکنیک ها و ابزارهای جمع آوری داده ها و اطلاعات ……………………………………………………..    ۵۰

۱۲-۳ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………………………………………………………………..  ۵۰

فصل چهارم : یافته ها و دستاوردهای تحقیق…………………………………………………………………………..    ۵۱

۱-۴ مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………. ۵۲

۲-۴ توصیف دستاوردهای تحقیق ………………………………………………………………………………………..  ۵۲

۱-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس جنس ……………………………………………………………    ۵۲

۲-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس پایه تحصیلی ……………………………………………….. ۵۳

۳-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس رشته تحصیلی………………………………………………. ۵۳

۴-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس تحصیلات پدر………………………………………………    ۵۴

۵-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس تحصیلات مادر………………………………………………   ۵۴

۶-۲-۴ بررسی مشخصات پاسخگویان بر اساس در آمد ماهانه خانواده……………………………………… ۵۵

۷-۲-۴ بررسی میزان رضایت از خود دانش آموزان ……………………………………………………………….    ۵۷

۸-۲-۴ بررسی میزان تایید دیگران ……………………………………………………………………………………….   ۵۸

۹-۲-۴ بررسی میزان درونی کردن ارزشها ……………………………………………………………………………   ۵۹

۱۰-۲-۴ بررسی میزان هماهنگی ارزشهای گروهی ……………………………………………………………… ۶۰

۱۱-۲-۴ بررسی میزان پایگاه اقتصادی – اجتماعی دانش آموزان …………………………………………………    ۶۱

۱۲-۲-۴ بررسی میزان هویت دینی دانش آموزان …………………………………………………………………. ۶۲

۱۳-۲-۴ بررسی میزان هویت خانوادگی دانش آموزان ……………………………………………………………    ۶۳

۱۴-۲-۴ بررسی میزان هویت ملی دانش آموزان …………………………………………………………………….  ۶۴

۱۵-۲-۴ بررسی میزان هویت اجتماعی دانش آموزان ……………………………………………………………..  ۶۵

فصل پنجم : تحلیل و تبیین دستاوردهای تحقیق…………………………………………………………………….. ۶۶

۱-۵ مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………. ۶۷

۲-۵ آزمون فرضیات………………………………………………………………………………………………………….    ۶۷

۱-۲-۵ آزمون فرضیه ۱: بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت اجتماعی» دانش آموزان …………………   ۶۷

۱-۱-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۱ : بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت دینی» دانش آموزان ……………………   ۶۸

۲-۱-۲-۵آزمون فرضیه ۲/۱ : بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت خانوادگی» دانش آموزان………………  ۶۸

۳-۱-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۱ : بررسی رابطه بین «جنس» و «هویت ملی» دانش آموزان …………………….   ۶۹

۲-۲-۵آزمون فرضیه ۲ : بررسی رابطه بین «پایگاه اقتصادی – اجتماعی» و« هویت اجتماعی»….  ۶۹

۱-۲-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۲ : بررسی رابطه بین پایگاه «اقتصادی- اجتماعی» و «هویت دینی» ………….   ۷۰

۲-۲-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۲ : بررسی رابطه بین پایگاه «اقتصادی- اجتماعی» و «هویت خانوادگی» …..   ۷۰

۳-۲-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۲ : بررسی رابطه بین پایگاه «اقتصادی- اجتماعی» و «هویت ملی» ……………  ۷۱

۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۳: بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت اجتماعی» ……………………  ۷۱

۱-۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۳ : بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت دینی» ………………………..    ۷۱

۲-۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۳ : بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت خانوادگی»………………….    ۷۲

۳-۳-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۳: بررسی رابطه بین «رضایت از خود» و «هویت ملی»…………………………..   ۷۲

۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۴ :بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت اجتماعی»……………………………   ۷۳

۱-۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۴: بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت دینی» ……………………………..   ۷۳

۲-۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۴ :بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت ملی» ……………………………….  ۷۴

۳-۴-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۴ :بررسی رابطه بین «تایید دیگران» و «هویت ملی» ………………………………   ۷۴

۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۵ :بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت اجتماعی» ………………    ۷۴

۱-۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۵ :بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت دینی» …………………..    ۷۵

۲-۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۵: بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت خانوادگی» …………….   ۷۵

۳-۵-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۵ :بررسی رابطه بین «درونی کردن ارزشها» و «هویت ملی» …………………….   ۷۶

۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۶ : بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت اجتماعی»……..    ۷۶

۱-۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۱/۶: بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت دینی»…………. ۷۷

۲-۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۲/۶ :بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت خانوادگی»…..    ۷۷

۳-۶-۲-۵ آزمون فرضیه ۳/۶ :بررسی رابطه بین «هماهنگی ارزشهای گروهی» و «هویت ملی»…………. ۷۸

۳-۵ تحلیل چند متغیری (رگرسیون چندگانه) ……………………………………………………………………….    ۷۸

۱-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت دینی ……………………………………………………………………………….    ۷۸

۲-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت خانوادگی ……………………………………………………………………………   ۸۰

۳-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت ملی………………………………………………………………………………….. ۸۲

۴-۳-۵ تحلیل چند متغیری هویت اجتماعی………………………………………………………………………….   ۸۴

۴-۵  تحلیل مسیر………………………………………………………………………………………………………………. ۸۶

فصل ششم : نتیجه گیری و پیشنهادها …………………………………………………………………………………. ۹۲

۱-۶ خلاصه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………. ۹۳

۲-۶ جمع بندی و نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………….  ۹۴

۳-۶ پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………….   ۹۹

فهرست منابع و ماخذ ………………………………………………………………………………………………………… ۱۰۲

پیوست

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی عوامل موثر بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان متوسطه از سه بعد دینی، خانوادگی و ملی شکل گرفته است. فرضیات اصلی این تحقیق عبارتند از: جنس، پایگاه اقتصادی – اجتماعی ، میزان رضایت از خود ، درونی شدن ارزشها ، هماهنگی ارزشهای گروهی ، تایید دیگران که بر هویت اجتماعی دانش آموزان موثر می باشند.

این تحقیق به شیوه پیمایشی انجام شده و از تکنیک پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است . جامعه آماری تمام دانش آموزان پایه اول و دوم و سوم متوسطه نیشابور (۱۵۳۳۶ نفر) می باشند . حجم نمونه ۳۷۵ نفر شد که ۱۹۰ نفر دانش آموز پسر و ۱۸۵ نفر دانش آموز دختر را در بر می گیرد.

شیوه نمونه گیری قشر بندی است که نمونه ها از رشته های عمومی ، انسانی ، تجربی ، ریاضی ، فنی و حرفه ای و کار و دانش به تفکیک جنس و پایه تحصیلی به صورت تصادفی انتخاب شده است . تجزیه و تحلیل داده ها با   استفاده از t-test و ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل چند متغیری (رگرسیون چندگانه) و تحلیل مسیر صورت گرفته است.

 نتایج تحقیق نشان داد که بین متغیرهای مستقل (میزان رضایت از خود ، درونی شدن ارزشها، هماهنگی ارزشهای گروهی و تایید دیگران ) با متغیر وابسته هویت اجتماعی و سه بعد آن (ملی ، دینی، خانوادگی) رابطه معنا دار مثبت وجود داشت . یعنی با افزایش متغیرهای مستقل متغیر وابسته هم افزایش می یابد.  و بین متغیر پایگاه اقتصادی- اجتماعی با هویت اجتماعی رابطه معناداری وجود نداشت.

ولی با بعد ملی رابطه معنا دار و معکوس و با بعد خانوادگی رابطه معنادار و مثبت وجود داشت . یعنی هر چه پایگاه اقتصادی – اجتماعی والدین بالاتر باشد ، هویت ملی آنان ضعیف تر و هویت خانوادگی آنها ، قوی تر می شود.

مقدمه

آنچه موجب شد تا پژوهش فعلی با این عنوان در خصوص دانش آموزان متوسطه انجام شود، به دلیل اشتغال به تدریس (نگارنده) در مقطع متوسطه شهرستان نیشابور است که مدام شاهد نگرانی های همکاران فرهنگی و همچنین مراجعات مکرر اولیا و اظهار نگرانی از وضعیت تحصیلی و اخلاقی فرزندانشان ، بودم و با توجه با اینکه همگی دبیران و اولیا به اتفاق معتقد بودند که نسل فعلی با نسلهای قبلی بسیار متفاوت می باشد و یک شکاف نسلی عمیق احساس می کردند  و از طرفی مشاهده برخی از رفتارها و حرکات و گرایشات در کلاس های درس ، مرا بر آن داشت تا در زمینه هویت اجتماعی آنان و مسائل تأثیر گذار بر آن به صورت جدی به مطالعه بپردازم و بدین صورت  زمینه تحقیق حاضر  فراهم شد.

در این فصل مسأله تحقیق مطرح و اهمیت و ضرورت آن بیان می شود و سپس اهداف تحقیق، محدوده زمانی و مکانی و پیشینه تحقیق عنوان می شود، و در نهایت به موانع و تنگناهای تحقیق پرداخته می شود.

بیان مسأله

در طی مطالعات مقدماتی و مصاحبه های اکتشافی با مسئولین آموزش و پرورش، اولیا ، مربیان، دبیران و دانش آموزان، نتایج بدست آمده نشان داد که ، برخی از دانش آموزان ارتباط چندانی با خانواده هایشان نداشتند ، نسبت به انجام فرایض دینی توجه جدی از خودشان نشان نمی دادند و برخی به آئین مسیحیت گرایش داشتند ، به آداب و رسوم ملی اهمیت نمی دادند و حتی زندگی در کشورهای دیگر را ترجیح می دادند  که اینها خود نشان از ضعف هویت خانوادگی، دینی و ملی آنان بود .

انجام برخی از حرکات و نوع آرایشها در هر دو جنس مسئله هویت جنسی آنان را هم خدشه دار نموده است. عدم رضایت از خود، خانواده‌، کشور، دین و … باعث سست شدن هویت اجتماعی برخی از دانش آموزان شده است که نتایج این ضعف هویتی عبارتند از: بی انگیزگی نسبت به مسائل آموزشی، گستردگی ناهنجاری های اخلاقی، بی نظمی و بی انضباطی، نگرانی ، نا امیدی و…. حال برای محقق این سئوالات و یافتن جوابی برای اینها مطرح است :

۱ـ چه عواملی بر شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان مؤثر است؟

۲ـ آیا میزان رضایت از خود بر هویت اجتماعی دانش آموزان تأثیر دارد؟

۳ـ آیا پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی والدین  بر هویت اجتماعی دانش آموزان مؤثر است؟

۴ـ آیا جنس دانش آموزان با هویت اجتماعی آنان رابطه دارد؟

۵ـ آیا میزان درونی شدن ارزشها در دانش آموزان با هویت اجتماعی آنان  مرتبط است؟

چگونه می توان هویت اجتماعی را تعریف کرد؟

هویت اجتماعی به شیوه هایی که به واسطه آن ها جماعت در روابط اجتماعی خود ازافراد جماعت های دیگر متمایز می شوند، اشاره دارد و برقراری و متمایز ساختن نظام مند نسبت های شباهت و تفاوت میان افراد و جماعت هاست. شباهت ها و تفاوت ها با هم اصول پویایی هویت و کنه زندگی اجتماعی هستند.

«ارج و قرب عملی انسان ها برای یکدیگر به واسطه شباهت ها و تفاوت های میان آنها تعیین می گردد.در واقع تاریخ فرهنگی نوع بشر را می توان به منزله تاریخ مخاصمه ها و کوشش های مسالمت جویانه میان این دو مفهوم دانست.)) (زیمل، ۱۹۵۰: ۳۰). جنکیز در کتاب هویت اجتماعی خود معتقد است:

((هویت اجتماعی یک بازی است که در آن «رو در رو بازی می شود» هویت اجتماعی، درک ما از این مطلب است که چه کسی هستیم و دیگران کیستند و از آن طرف، درک دیگران از خودشان و افراد دیگر چیست. ازاین رو هویت اجتماعی محصول توافق و عدم توافق است و می توان در باب آن نیز به چون و چرا پرداخت. ))(جنکیز، ۱۳۸۱: ۸)

علاقه عمومی نسبت به هویت ممکن است به طور عمده، بازتابی از بلا تکلیفی ناشی از دگرگونی های سریع و تماس های فرهنگی باشد. با کسانی روبرو می شویم که هویت و سرشت آن ها بر ما معلوم نیست. با این حال دگرگونی ها مانند رویارویی زبان، مواجه ی سنت ها و شیوه های زندگی، تغییر شکل تقسیم کار، جریان جمعیت، فاجعه و مصیبت به هیچ رو مدرن نیستند. خود آگاهی درباره هویت اجتماعی ؛ یعنی انسان بودن چیست، معنای انسان از نوع خاصی بودن چیست، آیا آدمیان همان هستند که جلوه می کنند.

تالکوت پارسونز 

((پارسونز دنیای اجتماعی را از زاویه افکار مردم  به خصوص ارزشها و هنجارها مشاهده می کند . به اعتقاد پارسونز کنشگر انسانی در چارچوب نظام اجتماعی عمل می کند ولی عمل او جنبه ارادی و اخلاقی دارد و دارای خلاقیت ، اختیار ، و نیروی ارزش یابی است )). ( توسلی ، ۱۳۷۳ : ۲۴۰ )

وی مدل سیبر نتیکی را ارائه می کند که در آن چهار خرده نظام فرهنگی ، اجنماعی ، شخصیت و ارگانیسم رفتاری وجود دارد . ((اولین خرده نظام ، نظام فرهنگی است که مرکب از ایده ها ، اندیشه ها ، آرزوها ، اعتقادات ، باورهای جمعی و آداب و رسوم اجتماعی است که فرد از جامعه حال و گذشته اش فرا گرفته است . )) (تنهایی ، ۱۳۸۳ : ۱۸۳) نظام فرهنگی به افراد می گوید چه کاری انجام بدهند ، چه کاری انجام ندهند . چه چیزی درست است و چه چیزی نادرست است . فرهنگ میانجی کنش متقابل میان افراد است و شخصیت و نظام اجتماعی  را با هم پیوند می دهد . به عبارتی ((فرهنگ در نظام اجتماعی به صورت هنجارها و ارزشها تجسم می یا بد و در نظام شخصیت ملکه ذهن کنشگران می شود .)) (ریتزر ، ۱۳۷۴ : ۱۳۹ )

 دومین خرده نظام ، نظام اجتماعی است که ((شرایط کارکردی ساخت جامعه را بر عناصر موجود نهادهای اجتماعی تحمیل می کند . )) ( تنهائی ، ۱۳۸۳ : ۱۸۳ ) اهمیت نظام اجتماعی برای پارسونز به خاطر فرایند اجتماعی شدن و درونی شدن در نظام مذکور است.  به وسیله آنها ارزش و هنجارها به افراد منتقل می شود .(( اجتماعی شدن و کنترل اجتماعی مکانیسم های اصلی اند که نظام از طریق آنها توازن خود را حفظ می کند .))

فهرست منابع

1. – آرون ، ریمون ، ۱۳۶۴ ، مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی ، باقر پرهام ، تهران : سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
2. – اسکیدمور ، ویلیام ، ۱۳۷۲ ، تفکر نظری در جامعه شناسی ، علی محمد حاضری ، تهران : سفیر
3. – آشفته تهرانی ، امیر ، ۱۳۸۴ ، ((جامعه شناسی دین )) فصلنامه تخصصی جامعه شناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی آشتیان ، سال اول ، شماره  ۳ ، پاییز
4. – بیابانگرد ، اسماعیل ، ۱۳۷۶ ، روانشناسی نوجوان ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی
5. – بیرو ، آلن ، ۱۳۶۷ ، فرهنگ علوم اجتماعی ، باقر ساروخانی ، تهران : کیهان
6. – تنهایی ، حسین ابوالحسن ۱۳۸۳ ، درآمدی بر مکاتب و نظریه های جامعه شناسی ، چاپ پنجم
7.  مشهد : مرندیز
8. – توسلی ، غلامعباس ، ۱۳۸۰ ، جامعه شناسی دینی ، تهران : سخن
9. – جنکینز ، ریچارد ، ۱۳۸۱ ، هویت اجتماعی ، تورج یار احمدی ، تهران : شیراز
10. – جولیوس گولد ، ویلیام ، ب ، ۱۳۷۶ ،  فرهنگ علوم اجتماعی ، گروه مترجمان ، تهران : مازیار
11. – دو اس ، دی . ای ، ۱۳۸۳ ، پیمایش در تحقیقات اجتماعی ، هوشنگ نایبی ، تهران : نی
12. – دوران بهزاد . محسنی ، منوچهر ، ((هویت رویکرد و نظریه ها)) مجله علوم تربیتی ، دانشگاه فردوسی مشهد جلد ۴ ،  شماره اول ، تابستان ۸۲
13. – رابرتسون ، یان ، ۱۳۷۴ ، در آمدی بر جامعه ، حسین بهروان ، چاپ دوم ، مشهد : آستان قدس رضوی