تعداد صفحات: ۷۲ | قابل ویرایش
مقدمه
به طور دقیق برای مدیریت نمی توان مبدأ مشخصی را تعیین کرد و بشر در طول تاریخ جهت ادامه ی زندگی خود به نحوی از مدیریت استمداد جسته است. جهش علمی و شکل پذیری اماکن صنعتی در اواخر قرن ۱۹ زمینه را برای تشکیل نطفه ی مدیریت علمی مساعد ساخت. در اوایل قرن ۲۰ فردریک تایلور که از او به نام پدر مدیریت علمی یاد می کنند با تجزیه و تحلیل مسائل و مشکلات مدیریت تولید، روش علمی تجزیه وتحلیل مطالب را به عرصه ی مدیریت عرضه داشت.
در حال حاضر کشور ما که از هر نظر جزو کشورهای در حال توسعه می باشد و با برنامه ریزیهای دقیق قدم در راه توسعه ی پایدار گذاشته و با توجه به ایدئولوژی خاص حاکم بر کشور ما که نشأت گرفته از اسلام می باشد لازم دیده شد که ضمن استفاده ی بهینه از نظریات مدیریت علمی دانشمندان و نظریه پردازان بیگانه، مدیریت و عوامل آن از دیدگاه ایدئولوگ های بزرگ این مکتب نیز بررسی شود. چرا که خواه یا ناخواه این ایدئولوژی بر مدیریت حاکم در کشور ما تأثیرگذار می باشد لذا به بررسی مدیریت از دیدگاه بزرگ مرد تاریخ اسلام و بشریت امام علی ( ع ) پرداخته می شود.
اصول مدیریت و وظایف مدیران
مدیریت از دیدگاه اسلام امانتی است که به مدیران سپرده می‌شود و آنها باید به شدت از آن مراقبت کرده و آن را طبق معیارهای صحیح نگاه داشته و در نهایت به اهلش بسپارند.
از دیدگاه امام علی (ع)، مدیریت مسئولیتی سنگین و همراه با خدمت است و مدیر اسلامی هرگز منصب مدیریت را برای شخص خود نمی‌خواهد؛ زیرا نباید در پی تحقق آرزوهای خویش باشد.
اگر چنین اندیشه‌ای در ذهن مدیر پدید آید که او “حاکم” است و نه “خادم”، جامعه و مدیران به آسیب‌های جبران‌ناپذیری دچار خواهند شد. مدیریت اسلامی پیش از آنکه ریاست‌مداری باشد، خدمتگزاری است. مدیر در این منصب، با توجه به اصول مدیریت، در جهت خدمتگزاری، اقامه عدل و حق و رفع ستم و باطل عمل خواهد نمود.در این تحقیق که به بیان اصول مدیریت و ویژگی‌های مدیران از نگاه حضرت (ع) می‌پردازیم، به ویژگی هایی از قبیل:برنامه‌ریزی،سازمان‌دهی،دقت در گزینش کارگزاران،مشورت،هماهنگی،کسب اطلاع از رفتار کارگزاران،امور مالی و نظارت اشاره شده است.
اصول مدیریت از دیدگاه امام علی(ع)
مدیران برای هدایت نیروی انسانی به سمت اهداف از پیش تعیین شده،باید به یک سلسله اصول در مدیریت پایبند باشند. رعایت این اصول، افزایش‌کیفیت کاری آنان را در پی داشته، همچنان‌که بی‌توجّهی به آنها نیز سبب‌شکست مدیران در رسیدن به اهداف مورد نظر خواهد شد.
امام علی (ع) یکی از عوامل سقوط و تباهی هر تشکیلاتی را ضایع کردن‌اصول اساسی آن می‌داند. در هر رشته از علوم بشری به ویژه علوم انسانی‌اصولی را شاهدیم که مسائل مربوط به حوزه آن علم بر محور آنها می‌چرخد و با آنها معنا می‌یابد، این اصول خود شاخه‌هایی دارند که در گذر زمان ومکان دچار تغییر و تحوّل می‌شوند، بدون آن که اصول تغییر یابند.
مدیریت‌چون سایر رشته‌های علوم، از این قاعده کلّی مستثنی نیست و در جایگاه یکی‌از رشته‌های علوم انسانی اصولی دارد که باید آنها را شناخت. با مراجعه به‌سخنان امام (ع) و روش و سیره عملی حضرت اصول متعددی برای مدیریت‌کارآمد به‌دست می‌آید که در این بخش به مواردی از آنها پرداخته می‌شود.
رعایت اعتدال در امور
میانه‌روی، شرط کام‌یابی و پیروزی است. اعتدال باید در همه مسائل وحالات مراعات شود. افراط و تفریط مشکلاتی را در سازمان پدید می‌آوردکه برطرف کردن آنها با سختی همراه خواهد بود. امام علی (ع) در خطبه معروف به همام، یکی از ویژگی‌های پرهیزگاران را میانه‌روی می‌داند.همچنین در نامه‌ای به یکی از فرمانداران خود به نام عمر بن ابی سلمه ارحبی‌که در فارس حکومت می‌کرد، می‌نویسد:
مردم با ما هم‌پیمانند؛ پس در رفتار با آنان، نرمی و درشتی را به هم آمیزو رفتاری معتدل را در نزدیک کردن و دور کردن مراعات کن.
حضرت در کلامی دیگر می‌فرماید:
نادان، همیشه تندرو یا کندرو است.
امام علی(ع) حدود ۳۲ بار از میانه‌روی سخن گفته است که بحث وبررسی این سخنان مجالی ویژه می‌طلبد.
مزایای برنامه‌ریزی
ای مالک، کارها را چنان بر روزها تقسیم کن که روزانه مطابق برنامه،انجام وظیفه شود و امور بر اثر عدم انضباط و ترتیب، مختل و آشفته‌نماند.
همان گونه که اشاره شد، از اصول اساسی در مدیریت، برنامه‌ریزی است.افزون بر این، این اصل برای مسلمانان فریضه‌ای الاهی نیز به شمار می‌رود.بدبختانه امروزه در برخی از نظام‌های موجود اداری، چنین اصلی مهجورمانده است؛ حال آن که امیرمؤمنان علی(ع) درباره برنامه‌ریزی روزانه‌خطاب به مالک اشتر می‌فرماید:
کار هر روز را در همان روز انجام بده که هر روز را کاری مخصوص‌بدان است.
امروزه در برنامه زمانی مدیران و امور سازمانی آنها چنین دقتی دیده‌نمی‌شود، زیرا به جای این که مدیران با برنامه‌ریزی زمانی دقیق به سراغ‌مشکلات، طرح‌ها و حوادث بروند، مشکلات و حوادث، برنامه زمانی وتکالیف مدیران را مشخص می‌کنند و این مدیریت‌ِ توأم با هرج و مرج،اسلامی نیست. اکنون به بیان مزایای برنامه‌ریزی می‌پردازیم:
- احتمال رسیدن به هدف را بیش‌تر می‌کند.
- بر روی اهداف تمرکز ایجاد می‌کند.
- عامل هماهنگی‌ِ افزون‌تر است.
- از فشارهای روحی در محیط‌ِ کار می‌کاهد.
- به کار، معنا و مفهوم می‌بخشد.
- اعتماد به نفس را در مدیریت افزایش می‌دهد.
نکته دیگر این که غفلت از برنامه‌ریزی، انجام کارها از روی شتاب وبی‌تدبیری را در پی داشته و نتیجه‌اش شکست است. امام علی(ع) در خصوص‌تفکر پیش از انجام دادن‌ِ کارها فرمود:
اندیشه پیش از اجرای کار، تو را از پشیمانی در امان می‌دارد.
