تعداد صفحات: ۶۳ | قابل ویرایش
مقدمه
تحقیق حاضر سعی دارد که در ۲ بعد جداگانه برخی از علل مهاجرت نیروی کار در ایران را مورد بررسی قرار دهد. اگر بخواهیم عوامل اصلی مهاجرت را بطور کلی مورد تقسیمبندی قرار دهیم میتوانیم دو دسته از عوامل را مؤثر بدانیم. گروه اول را عوامل فشار(Push Factors) مینامند که شامل غیراقتصادی شدن فعالیتهای کشاورزی، توزیع ناعادلانه زمین، رشد جمعیت و ثابت ماندن بازده تولید در بخش کشاورزی است.
گروه دوم به عوامل کششی یا جذب(Pull Factors) موسومند که شامل دوگانگی منطقهای و نخصیص بیشتر منابع در بخشهای شهری(خدمات و صنعت) و بهتر بودن سطح زندگی در مناطق شهری است. به منظور تجزیه وتحلیل تأثیر این ۲ دسته از عوامل از شاخصهای درآمدهای انتظاری در شهر از مدل هریس- تودارو استفاده میشود.
در بحثهای تئوریک و نظری به این نتیجه میرسیم که نمیتوان دیوار بلندی بین عوامل کشش و جذب ترسیم کرد. چون نوعی ارتباط متقابل بین این ۲ دسته از عوامل وجود دارد. به عقیده آنها آنچه که واقعاَ مهاجرت نیروی کار را تسریع میکند همان دوگانگی منطقهای است. این ۲ معتقدند که مهاجرت در هر منطقهای امری طبیعی است چون نوعی توالی در رشد بخشها وجود دارد و خودبهخود و به مرور زمان با جایگزین شدن عوامل تولیدی بجای یکدیگر سهم نیروی کار در بخش کشاورزی در اشتغال کل کاهش مییابد و سهم بخش صنعت و خدمات افزایش مییابد.
بیان مسئله
عوامل دفع کننده جمعیت که در شهرهای کوچک و روستاهای کشورمان از دیرباز خیل نیروی کار را به مراکز شهرهای بزرگ رانده است عبارتنداز:
- الگوی مالکیت نادرست زمین
- پایین بودن سطح درآمد روستایی
- عدم وجود امکانات رفاهی(خدماتی- بهداشتی- آموزشی)
- عدم وجود امکانات بازاریابی
- بالا بودن هزینه تولید
در کنار این عوامل، عوامل جذب کننده شهری را داریم که در واقع همواره نیروی کار و جمعیت را در ایران بر سر دو راهی قرار میدهد.
این عوامل اگرچه از دیرباز به عنوان عامل جاذب در ایجاد پدیده مهاجرت نقش اساسی داشته است ولی در ۲ دهه اخیر عوامل فشار مهمترین عامل در مهاجرت روستائیان بودهاند از این جمله میتوان توزیع غیراقتصادی زمین و عدم حمایت از روستائیان خردهپا را نام برد.
تعریف منطقه
از واژه منطقه تعاریف برداشتهای مختلفی ارائه شده است در این قسمت انتدا پارهای از این تعاریف را میآوریم و سپس یک جمعبندی از آن را ارائه خواهیم داد.
برات آلبگین معتقد است که در اقتصادهای برنامهریزی شده اندازه منطقه به درجه رشد کارآئی کل اقتصاد آن بستگی دارد بر حسب این تعریف معیار تقسیمبندی مناطق درجه کارآئی اقتصادی است.
آر- پی مسیرا در تعریف منطقه آورده است:
مجموعهای از زمین- آب- هوا- گیاه- حیوان و انسان که در فضای معینی در ارتباط با هم بخش معینی از سطح کره زمین را تشکیل میدهند منطقه نامیده میشود.
تعریف دوگانگی منطقهای
دررابطه با دوگانگی منطقهای نیز همانند سایر واژهها تعاریف مختلفی ارائه شده است مثلاَ هیرشمن میگوید: وضعیتی که در یک کشور یکی دو شهر مدرن با بهترین معماریها درکنار روستاهای تخریبی با سنتهای کهنه داشته باشیم دلالت بر دوگانگی منطقهای دارد.
اما آنچه در این تحقیق تحت عنوان دوگانگی منطقهای خواهیم آورد عبارتست از وجود یک ساختار اقتصادی اجتماعی مشخص در یک کشور همراه با ناهماهنگی و عدم توازن در رشد تولید- شیوه تولید- روابط تولید- و امکانات تولید درنواحی مختلف که از دوگانگی منطقهای حکایت میکند.
بطوریکه عوامل مذکور در مجموع موجب اختلال در تخصیص منابع- انتقال منابع و به هرز روی منابع میشود و در یک روند بلند مدت شکاف بین منطقه عقب افتاده و پیشرفته با پتانسیلهای رشد بیشتر و ژرفتر میگردد.
معیارهای تعیین دوگانگی
دوگانگی اقتصادی و تفاوتهای منطقهای در هر ناحیه بر حسب درجات توسعهیافتگی و توسعهنیافتگی مناطق اندازهگیری میشود.
اکنون بر اساس اینکه تعریف هر فرد از توسعه چه باشد و چه زمینههایی را محور توسعه بداند معیارهایی را برای محاسبه درجه دوگانگی منطقهای در نظر میگیریم. عدهای ممکن است در کشور یا استانی کشاورزی را محور توسعه اقتصادی بدانند بر این مبنا هم خود را بر تخمین- برآورد- محاسبه معیارهای کشاورزی از جمله:
ارزش افزوده بخش- شاغلین – سطح زیرکشت- متوسط دستمزد کارگر کشاورز – بازدهی هر هکتار مجموع میزان وامهای پرداختی و بودجه تخصیص یافته به بخش – تعداد واحدهای مکانیزه درصد کشت آبی و مواردی از این قبیل میگذارد.
فهرست منابع
- قره باغیان ، مرتضی ، بررسی برخی از علل اقتصاد مهاجرت نیروی کار در ایران ، معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارائی – ۱۳۷۵ .
- شهشادی ، احمد ، الگوی اقتصادسنجی ایران و کاربردهای آن ، انستیتو تحقیقات اقتصادی و توسعه دانشگاه – ۱۳۵۷ .
- عظیمی ، حسین ، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران ، تهران ، نشرنی ، ۱۳۷۱ .
- سلمرز ، نیل ، نوسازی جامعه – ترجمه رحمت ا… مقدم مراغه ای ، ص ۱۶۵
- تودارو ، مایکل ، توسعه اقتصادی در جهان سوم ، ترجمه دکت غلامعلی سرمدی و حمید سهرابی ، جلد دوم ، ۱۳۶۶ .
- قره باغیان ، مرتضی ، اقتصاد ، توسعه و رشد ، معیارهای رشد و توسعه یافتگی و تئوریهای توسعه اقتصادی ، جلد اول و دوم ، تهران ، نشرنی ، ۱۳۷۰ .
- جبروند ، عبدالله ، توسعه اقتصادی – نشر مولوی ، ۱۳۶۶.